وأمّا العقل، فتقريره بوجهين:
أحدهما:
أنّا نعلم إجمالاً قبل مراجعة الأدلّة الشرعيّة بمحرّماتٍ كثيرةٍ يجب ـ بمقتضى قوله تعالى:...
بحث در ادلّه اخباريين بر وجوب اجتناب و احتياط در شبهه تحريميه بود. اخباريين سه دليل در اين مسأله داشتند. دليل اول و دومشان با جوابها بيان شد.
دليل سوم دليل عقل مىباشد.
دليل عقل به دو بيان مطرح شده است. قبل از بيان اول به يك سؤال پاسخ مىدهيم.
سؤال: اخباريين منكر حجيّة عقل هستند چرا اينجا به دليل عقل تمسك مىكنند؟
مرحوم آشتيانى چهار جواب عنوان كرده است.
جواب اول: تمسك اخبارى به دليل عقل براى اقناع ختم است يعنى براى قانع كردن اصولى كه اصولى حجيّة عقل را قبول دارد.
جواب دوم: تمسك به عقل فطرى است و اخبارى عقل فطرى را قبول دارد.
جواب سوم: تمسك به عقل بديهى است واخبارى عقل بديهى را قبول دارد.
جواب چهارم: بعضى از علماى اخبارى مانند صاحب حدائق مىفرمايد: اگر دليل عقل مقرون به نقل باشد، اين دليل عقل حجّة است. در اينجا حجّة دليل عقل مقرون به نقل است بنابراين حجّة مىباشد.
نتيجه اين كه وجوه تمسك اخبارى به دليل عقل يكى از اين چهار وجه مىباشد.
دليل اول اخباريين بر وجوب احتياط دليل عقل است. دو بيان براى دليل عقل مطرح شده است.
بيان اول دليل اخباريين بر وجوب احتياط بنا بر دليل عقل:
سه مقدمه و يك نتيجه دارد.
مقدمه اول: ما اجمالا علم داريم كه افعال زيادى حكم حرمت دارند و كارهاى زيادى بر ما حرام است.
مقدمه دوم: ما يقين داريم كه از عهده تكاليف واقعى بايد بر آييم و يقينا مكلّف هستيم كه بر طبق اين علم اجمالى عمل كنيم و تكاليف واقعى را امتثال كنيم.
مقدمه سوم: يقين داريم كه اجتناب از اين تكاليف واقعى فقط به احتياط ميسر است و بايد احتياط كنيم هر محتمل الحرامى را ترك كنيم تا واقع را امتثال كرده باشيم. بنابراين مقدمه سوم امتثال واقع به احتياط است.
نتيجه: وقتى امتثال واقع لازم بود پس نتيجه مىگيريم احتياط هم در محتمل الحرمه واجب و لازم است. بنابراين احتياط به حكم عقل واجب شد.
إن قلت: مستشكل مىگويد ما قبول داريم علم اجمالى داريم لكن بعد از اينكه ما به ادلّه شرعيه مراجعه كرديم چه ادلّه يقينى و چه ادلّه ظنى ما يا ظن و يا يقين تفصيلى به يك قسمتى از اين محرمات پيدا مىكنيم، يقين مىكنيم كه ۵۰۰ مورد تفصيلا حرام است و نسبت به بقيه فحص مىكنيم دليل پيدا نمىكنيم، شك ما شك بدوى مىشود و آن علم اجمالى ما منحل مىشود و در شك بدوى اصالة البراءة جارى مىكنيم، بنابراين احتياط واجب نيست.
جواب اخباريين: بعد از مراجعه به اين ادله تفصيليه واضحا اين علم اجمالى ما باقى است و منحل نشده است، زيرا اين دليلى كه شما به او مراجعه كرديد از دو حال خارج نيست يا دليل علمى و قطعى است و يا دليل ظنى است، اگر ادله محرمات دليل قطعى باشد ما قبول داريم شما يقين قطعى به ۵۰۰ حرام پيدا مىكنيد و يقين تفصيلى كه آمد آن علم اجمالى منحل مىشود، لكن شما مىدانيد كه اكثريت قريب به اتفاق محرمات با دليل ظنى ثابت شده است و نه دليل قطعى، دليل قطعى من جميع الجهات كه هم سندش قطعى باشد و هم دلالتش قطعى باشد خيلى كم داريم، بنابراين اين احتمال منتفى است. احتمال دوم اين است كه ادله محرمات دليل ظنى باشند، كه واقعا هم همين است و ادله محرمات دليل ظنى هستند، دليل ظنى نمىتواند آن علم اجمالى به واقعيات را از بين ببرد زيرا ما شيعه عقيدهمان اين است كه امارات ظنيه ۱۰۰ % واقع نما نيستند، بنابراين در غير از اينها از مشتبهات ديگر ما احتمال مىدهيم كه حرام واقعى موجود باشد. چون اين احتمال هست و علم اجمالى ما هم موجود است و ظنّ آن را از بين نبرد نتيجه مىگيريم كه در اين موارد هم بايد احتياط كنيم و اين مشتبهات را انجام ندهيم.
در پايان مىفرمايند: بله اگر ما مصوّبه شويم و مانند مصوّبه قائل به اين شويم كه مفاد امارات حكم واقعى است مطلب شما درست است، ما به اين احكام واقعى علم داريم علم تفصيلى كه آمد آن علم اجمالى را منحل مىكند، لكن ما تصويب را باطل مىدانيم. نتيجتا با وجود اين ادله ظنيه به محرمات علم اجمالى ما باقى است و بايد در تمام مشتبهات ما احتياط كنيم.