وأمّا عن الموثّقة: فبأنّ ظاهرها الاستحباب، والظاهرُ أنّ مراده الاحتياط من حيث الشبهة الموضوعية ـ لاحتمال عدم استتار القرص وكون الحمرة المرتفعة أمارةً عليها ـ؛ لأنّ إرادة الإحتياط...
بحث در جواب از طائفه سوم يعنى روايات دالّ بر وجوب احتياط بود. عرض شد كه شيخ انصارى به تك تك روايات جواب مىدهند. روايت اول صحيحه عبدالرحمن بود كه وجوابش ذكر شد.
جواب شيخ انصارى به حديث دوم موثّقه وضّاح: خلاصه حديث اين بود كه راوى از امام عليه السلام سؤال كرد كه خورشيد كم كم مخفى مىشود، شعاع و نورى در سمت مشرق روى كوه وجود دارد، نمىدانم مىتوانم نماز بخوانم؟ امام در جواب فرمودند منتظر باش و در دين احتياط كن.
شيخ انصارى مىفرمايد: اين حديث هم هيچ ارتباطى به محلّ نزاع ما كه شبهه تحريميه است ندارد.
قبل از بيان توضيح مرحوم شيخ انصارى به يك نكته كوتاهى اشاره مىكنيم.
نكته: در بين علماء شيعه اختلاف وجود دارد كه مغرب شرعى چه وقت است، گروه اندكى از علماء متقدّم مانند شيخ طوسى و صدوق مانند اهل سنّت مىگويند غروب و مغرب به غروب آفتاب است يعنى مخفى شدن قرص خورشيد مغرب شرعى است، هم مىتوان نماز خواند و هم روزه را افطار كرد. قول دوم كه مشهور علماء شيعه است اين است كه بعد از غروب آفتاب حدود يك ربع ساعت صبر كنيد قرمزى در طرف مشرق ظهور مىكند، اين شعاع قرمز به طرف مغرب حركت مىكند، نزديك مغرب اين حمره و شعاع قرمز رنگ در آسمان پخش مىشود، وقتى پخش شد آنوقت مغرب شرعى است. فاصله بين اين دو قول يك ربع ساعت الى ۲۰ دقيقه است.
بيان جواب شيخ انصارى: هر دو قول به اين روايت جواب دادند.
امّا شيخ صدوق و شيخ طوسى بر طبق مبنايشان حديث را اينگونه توضيح دادند و فرمودهاند: حديث مربوط به شبهه موضوعيه است، يعنى سؤال طرف اين است، من يقين دارم با غروب خورشيد مىتوان نماز خواند ولى هوا ابرى است، گرد و غبار موجود است، نورى روى كوه مىبينم و نمىدانم خورشيد غروب كرده يا نه، سؤال از موجود خارجى است و شبهه موضوعيه است، بعد امام مىفرمايند منتظر باش و احتياط كن تا يقين داشته باشى خورشيد غروب كرده است.
سؤال: چرا در حديث شبهه را حكميه نمىگيريد؟
جواب: اگر شبهه حكميه باشد امام به طرف نمىفرمايد برو احتياط كن، زيرا كسى در يك مورد خاص حكم به احتياط مىكند كه حكم مسأله را بلد نباشد، امام معصوم عليه السلام كه عالم به حكم مغرب شرعى است، اگر شبهه حكميه بود مىتوانست با كمال صراحت به طرف جواب مىداد كه مغرب شرعى چه موقع است. بنابراين شبهه حكميه نيست.
سؤال: اگر شبهه موضوعيه است چرا مىگوييد در اينجا احتياط واجب است و واجب است صبر كند و يقين پيدا كند؟ در شبهه موضوعيه كه احتياط واجب نيست؟
جواب: ما قبول داريم در شبهه موضوعيه احتياط واجب نيست، حتى ظاهر اين حديث هم دالّ بر استحباب است كه امام مىفرمايند: أرى لك أن تنتظر، خوب است كه منتظر باشى. حديث هم ظهور در استحباب احتياط دارد، لكن در اينجا ما دليل ديگرى بر وجوب احتياط داريم و آن دليل اصل استصحاب است. شك داريم شب داخل شده يا نه، اينجا عدم الليل را استصحاب مىكنيم، بنابراين بايد صبر كنيم. يا اينكه شك داريم كه روزه هستيم يا نه، اصل اين است هنوز روزه هستيم و نمىتوانيم افطار كنيم. يا در مورد نماز، شك داريم اگر حالا نماز بخوانيم ذمّه ما از نماز بريء مىشود يا نه، اصل اين است كه هنوز ذمّه ما به نماز مشغول است.
خلاصه اينكه طبق اين مبنا شبهه موضوعيه است و در شبهه موضوعيه هر جا يقين به تكليف داشتيم، اصل استصحاب جارى مىكنيم و فتوى مىدهيم احتياط واجب و لازم است. البته در شبهات موضوعيه كه شك در تكليف داريم يقينا جاى براءة است.
نتيجه اين شد كه حديث مربوط به شبهات موضوعيه است در جايى كه يقين به اشتغال ذمّه داريم و ربطى به شبهه حكميّه تحريميّه ندارد.
