وملخّص الجواب عن تلك الأخبار: أنّه لا ينبغي الشكّ في كون الأمر فيها للإرشاد، من قبيل أوامر الأطبّاء المقصود منها عدمُ الوقوع في المضارّ؛ إذ قد تبيّن فيها حكمة طلب...
بحث در جواب از ادلّه دوم اخباريين بود، دليل دوم اخباريين روايات بود كه عرض شد چهار طائفه روايت داريم كه دال بر وجوب احتياط در شبهه تحريميه مىباشند. طائفه دوم اخبار توقف بودند كه عرض شد شيخ انصارى سه بيان در جواب از اخبار توقف دارند. كه بيان اول عرض شد.
قبل از عنوان بيان دوم به مقدّمهاى اشاره مىكنيم.
مقدمه: در اصول فقه جلد اول خواندهايم كه اوامر شارع بر دو قسم است كه شامل اوامر مولوى و اوامر ارشادى مىشود، امر مولوى يعنى شارع مقدس به حكم و تكليفى امر مىكند كه اگر شارع اين حكم و اين امر را نمىداشت، عقل اين حكم و تكليف را درك نمىكرد، مانند وجوب نماز و روزه و حج و.... قسم دوم امر ارشادى است، يعنى شارع ما را به حكمى امر نموده است كه اگر شارع هم نمىفرمود عقل مستقلا اين حكم را مىداد، مانند قبح ظلم، شارع هم نگويد عقل حكم مىكند كه ظلم قبيح است.
حداقل دو تفاوت بين امر مولوى و امر ارشادى وجود دارد:
تفاوت اول: امر مولوى ثواب و عقاب دارد، لكن امر ارشادى ثواب و عقاب مستقلى ندارد.
تفاوت دوم: امر ارشادى معمولا حكمت و دليل حكم هم در كنارش بيان مىشود، همان دليلى كه عقل انسان آن را درك مىكند، لكن امر مولوى معمولا بدون علت مطرح مىشود و امر تعبدى است.
بعد از اين مقدمه به بيان دوم شيخ انصارى مىپردازيم:
بيان دوم: شيخ انصارى مىفرمايند: اين امر به توقف در اين روايات امر مولوى نيست بلكه امر ارشادى است، زيرا اگر شارع مقدس هم اين حكم را نمىفرمود كه توقف كردن در جايى كه احتمال هلاكت باشد لازم است، اگر شارع هم اين حكم را نمىداشت عقل مستقلا اين حكم را درك مىكرد. بنابراين تا اينجا نتيجه گرفتيم اين امر به توقف و احتياط اوامر ارشادى هستند كه ما را به حكم عقل ارشاد مىكنند و به ما مىگويند كه عند الشبهه به حكم عقل توقف كن. حالا كه اوامر ارشاد به حكم عقل بودند ما حكم عقل را بايد بررسى كنيم، با بررسى حكم عقل به اين نتيجه مىرسيم كه شبهات بر دو قسم هستند:
قسم اول: عقل حكم به وجوب توقف مىكند.
قسم دوم: عقل حكم به رجحان توقف مىكند.
بيان مطلب: در سه مورد عقل حكم به وجوب احتياط و توقف مىكند:
۱. وقتى كه ما علم اجمالى داريم و شبهه محصوره باشد. يقين داريم يكى از اين دو ظرف شراب است ولى نمىدانيم كدام ظرف است. عقل حكم مىكند اگر هر دو ظرف را بخورى احتمال عقاب وجود دارد، پس اين كار را نكن و لازم است احتياط كنى.
۲. شبهه بدويه باشد يعنى علم اجمالى نداريم لكن هنوز جستجو نكردهايم و ممكن است براى ما مورد شبهه را جستجو كنيم و از امام سؤال كنيم يا از روايات حكمش را بدست بياوريم. اينجا هم عقل حكم مىكند كه احتياط كن و به دنبال جستجو و سؤال برو.
۳. شبهه در اصول عقائد باشد. عقل حكم مىكند اگر به فلان مسأله عقيدتى معتقد باشى ممكن است كفر باشد، برو جستجو كن تا واقعيت را بدست بياورى، و به اين مسأله معتقد نباش.
بنابراين در اين سه مورد چون عقل احتمال عقاب مىدهد لذا مىگويد توقف واجب است، لكن در غير از اين سه مورد عقل احتمال عقاب نمىدهد ولو ممكن است احتمال ضرر دنيوى باشد لكن احتمال عقاب نمىدهد لذا مىگويد توقف بهتر است و رجحان دارد و مستحب است، نه اينكه توقف واجب باشد.
وشبهه تحريميه از همين قبيل است، عقل مىگويد شما جستجو كردهايد و ادله اربعه را فحص كردهايد و حكم شرب توتون را پيدا نكردهايد و به بيان و تكليف برخورد نكردهايد. وقتى به ما تكليف نرسيد بنابراين عقاب هم وجود ندارد. حالا هم كه احتمال عقاب نيست بنابراين توقف واجب نمىباشد. مانند حكم عقل در شبهه وجوبيه و شبهه موضوعيه.
نتيجه اين مىشود كه اخبار توقف ما را به حكم عقل ارشاد مىكند، و حكم عقل در بعضى از شبهات چون احتمال عقاب دارد وجوب توقف است و در بعضى از شبهات حكم عقل رجحان توقف است، و در ما نحن فيه كه شبهه تحريميه از اين موارد است. بنابراين نتيجه گرفتيم كه در شبهات تحريميه توقف و احتياط واجب نيست بلكه مستحب است.
در پايان همين جواب را مرحوم شيخ انصارى به يك عبارت ديگر ذكر مىكنند.
مرحوم شيخ انصارى مىفرمايند: خلاصه اينكه از روايات مىفهميم كه توقف در جايى هست كه احتمال هلاكت باشد. از خارج روايات به حكم عقل بايد احتمال هلاكت را بررسى كنيم، اگر در موردى احتمال هلاكت معنايش احتمال عقاب باشد، عقل مىگويد توقف واجب است و اما اگر از خارج روايت و حكم عقل فهميديم كه در موردى احتمال هلاكت يعنى احتمال ضرر دنيوى، در اين مورد به حكم عقل احتياط كردن واجب نيست، و شبهه تحريميه از همين قسم است.