درس فرائد الاصول - قطع و ظن

جلسه ۸۲: امارات ظنیه برای استنباط حکم شرعی از آیات و روایات ۲

 
۱

خطبه

۲

ادامه تطبیق قسم دوم

و (عطف بر ان وقوع الامر است) أنّ الشهرة (شهرت صیغه امر مثلا) في المجاز المشهور (مثلا معنای حقیقی صیغه امر وجوب است و معنای مجازی آن استحباب است و چون صیغه امر در مجاز بسیار زیاد می‌رود، این مشهور شده است، حال این قرینه می‌شود که اگر جایی صیغه امر به کار رفت، مجاز مشهور است طبق مبنای صاحب معالم و صاحب ذخیره) هل توجب احتياج الحقيقة إلى القرينة (ظهور لفظ در معنای مجازی) الصارفة (ذهن را) عن الظهور العرضي (ظهور ندب - مجاز مشهور) المسبّب من الشهرة، نظير (مثال جایی که حقیقت نیاز به قرینه دارد) احتياج المطلق (کلی) المنصرف إلى بعض أفراده (کلی - که اگر این قرینه نباشد، معلوم نمی‌شود منظور معنای کلی است)؟

۳

ذکر دو نکته

نکته اول: امارات ظنیه بر دو قسم است:

قسم اول: امارات ظنیه که برای تشخیص مراد به کار می‌رود، یعنی این ظاهر، مراد متکلم است یا خیر، مثل اصالت الحقیقه.

قسم دوم: امارات ظنیه که برای تشخیص ظهور به کار می‌رود، یعنی این لفظ، ظهور در فلان معنا دارد یا خیر، مثل مجاز مشهور.

نکته دوم: شک بر دو نوع است:

نوع اول: شک در ظهور است، شک داریم که این معنا ظاهر این لفظ است یا خیر. امر ظاهر در وجوب است یا استحباب، علت این شک، شک در موضوع له لغوی و عرفی است. در ظهور صعید شک داریم بخاطر اینکه شک داریم موضوع له صعید چیست. یا مثال برای عرفی این است که علت شک در امر عقیب حظر این است که نمی‌دانیم موضوع له عرفی و عقلاء برای امر عقیب بعد از حظر چیست.

نوع دوم: شک در مراد است، یعنی معنای حقیقی و مجازی را فرد می‌داند اما نمی‌داند کدام حقیقی است یا مجازی است و علت این شک این است که فرد شک می‌کند که متکلم اعتماد بر قرینه کرده است یا خیر. متکلم می‌گوید جئنی باسد، شک می‌کنیم ظهور در معنای حقیقی دارد یا خیر و این بخاطر این است که ما شک داریم که متکلم قرینه‌ای دارد که از معنای حقیقی رفع ید کند دارد یا خیر.

۴

تطبیق ذکر دو نکته

وبالجملة: فالمطلوب (مقصود) في هذا القسم (قسم دوم) أنّ اللفظ (مثل صعید) ظاهر في هذا المعنى أو غير ظاهر؟ وفي القسم الأوّل أنّ الظاهر المفروغ عن كونه (ظاهر)، ظاهرا مراد أو لا؟

والشكّ في الأوّل (قسم ثانی) مسبّب عن الأوضاع (معانی) اللغوية والعرفية (عرفیه خاصه و عامه)، وفي الثاني (قسم اول) عن اعتماد المتكلّم على القرينة وعدمه (اعتماد).

(نکته سوم:) فالقسمان من قبيل الصغرى (قسم دوم) والكبرى (قسم اول) لتشخيص المراد. «مثلا در امر بعد از نهی گفته می‌شود، هذا المعنا (اباحه) ظاهرا (که از قسم دوم به دست آمد)، و کل ظاهر مراد المتکلم (این از قسم اول به دست می‌آید) فهذا المعنا (اباحه) مراد».

۵

نکات غیر مربوط به درس

و (١) القسم الثاني : ما يعمل لتشخيص أوضاع الألفاظ ، وتمييز (٢) مجازاتها من حقائقها ، وظواهرها عن خلافها ، كتشخيص أنّ لفظ «الصعيد» موضوع لمطلق وجه الأرض أو التراب الخالص؟ وتعيين أنّ وقوع الأمر عقيب توهّم الحظر هل يوجب ظهوره في الإباحة المطلقة؟ وأنّ الشهرة في المجاز المشهور هل توجب احتياج الحقيقة إلى القرينة الصارفة عن الظهور العرضي المسبّب من الشهرة ، نظير احتياج المطلق المنصرف إلى بعض أفراده؟

وبالجملة : فالمطلوب في هذا القسم أنّ اللفظ ظاهر في هذا المعنى أو غير ظاهر؟ وفي القسم الأوّل أنّ الظاهر المفروغ عن كونه ظاهرا مراد أو لا؟

والشكّ في الأوّل مسبّب عن الأوضاع اللغوية والعرفية ، وفي الثاني عن اعتماد المتكلّم على القرينة وعدمه.

فالقسمان من قبيل الصغرى والكبرى لتشخيص المراد (٣).

__________________

(١) لم ترد «و» في (ر) ، (ظ) و (م).

(٢) كذا في (ت) ، (ظ) و (ه) ، وفي غيرها : «تشخيص».

(٣) لم ترد «فالقسمان ـ إلى ـ المراد» في (ت) و (ه) ، وكتب عليها في (ص) : «زائد».