درس فرائد الاصول - استصحاب

جلسه ۹۹: تنبیهات استصحاب ۵۵

 
۱

خطبه

۲

خلاصه مباحث گذشته

میرزای قمی می‌گوید ما اکثر احکام شرعی را جستجو کردیم و دیدیم استمرار دارد تا رافع بیاد و با توجه به این استمرار، استصحاب می‌شوند.

شیخ انصاری سه اشکال بر استقراء وارد می‌کند:

اشکال اول: این استقراء برای احکامی نافع است که شک در بقاء آن دارید و منشاء شک هم مستمر بودن یا مستمر نبودن حکم دارید و برای سایر احکام جاری نیست.

اشکال دوم: هدف شما از این استقراء این است که مقدار استعداد را به دست بیاورید و شک در حکم را شک در رافع کنید، با این استقراء به این هدف نمی‌رسید چون همیشه شک در حکم شرعی، از نوع شک در مقتضی است.

اشکال سوم: شما با این استقراء، استصحاب را خراب می‌کنید، چون با استقراء ثابت می‌کنید که ظن به استمرار حکم شرعی است و در این صورت به این ظن عمل می‌شود و نیاز به استصحاب نیست.

نعم: استصحاب حکم با وجود دلیل، مثل استصحاب حکم عام در هنگام شک در تخصیص است و در هیچکدام استصحاب جاری نمی‌شود باید به دلیل لفظی مراجعه کرد.

۳

تطبیق نعم

وهو ظنّ الاستمرار. نعم، هو من قبيل استصحاب حكم العامّ إلى أن يرد المخصّص، وهو (استصحاب حکم عام تا وارد شود مخصص) ليس استصحابا في حكم شرعيّ (بلکه تمسک به دلیل لفظی است)، كما لا يخفى.

۴

اشکال و جواب میرزای قمی

اشکال میرزای قمی به خودش: شما در باب احکام از استقراء استفاده کردید و احکام را ثابت کردید به وسیله استصحاب، در نبوت هم این کار را کنید و استصحاب کنید.

جواب ایشان: بین نبوت و احکام تفاوت است، به اینکه در احکام، غالب احکام مستمره است اما در نبوت، غالب آن موقته است و نمی‌توان استصحاب کرد.

۵

تطبیق اشکال و جواب میرزای قمی

ثمّ إنّه قدس‌سره أورد على ما ذكره ـ من قضاء (حکم کردن) التتبّع (استقراء) بغلبة الاستمرار في ما (احکامی) ظاهره (احکام) الإطلاق ـ: بأنّ النبوّة أيضا (مثل غیر نبوت) من تلك الأحكام (احکام مطلقه است و مراد از آن استمرار است).

ثمّ أجاب (میرزای قمی): بأنّ غالب النبوّات محدودة (موقته)، والذي ثبت علينا استمراره (الذی) نبوّة نبيّنا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم.

۶

اشکال اول شیخ به جواب میرزای قمی

مرحوم شیخ: این جواب میرزای قمی، دو اشکال دارد:

اشکال اول: اکثر نبوت‌ها منسوخه هستند و لازمه آن محدود بودن نبوت‌ها نیست، و در باب نسخ شما می‌گوید اول حکم به صورت مطلق می‌آید و بعد خداوند آن را نسخ می‌کند، حال امکان دارد یهودی بگوید ادله نبوت مطلق است که ظهور در استمرار دارد حال نسبت به نسخ هر نبوتی که علم داشتیم، نسخ شده و اگر علم نداشتیم استصحاب عدم نسخ می‌کنیم.

۷

تطبیق اشکال اول به جواب میرزای قمی

ولا يخفى ما في هذا الجواب:

أمّا أوّلا: فلأنّ نسخ (منسوخ شدن) أكثر النبوّات لا يستلزم (بر طبق عقیده میرزای قمی) تحديدها (اکثر نبوات)، فللخصم أن يدّعي ظهور أدلّتها (نبوات) ـ في أنفسها (نبوات) أو بمعونة الاستقراء ـ في الاستمرار، فانكشف نسخ ما (نبوتی) نسخ وبقي ما (نبوتی که) لم يثبت نسخه (نبوت).

۸

اشکال دوم شیخ به جواب میرزای قمی

اشکال دوم: بر فرض که اکثر نبوات محدود باشد، شما نمی‌توانید ظن پیدا کنید که نبوت مورد نظر هم محدود و موقت است. بخاطر قانون غلبه، چون شرط قانون غلبه این است که سه فرد داشته باشد، غالب، نادر، مشکوک، در حالی که در نبوت غالب و نادر داریم و مشکوک نداریم به اینکه مثلا نبوت حضرت موسی شک داریم که جزء غالب است یا اینکه خودش نادره است (ما نادرها نداریم به اینکه فقط یک نبوت مستمره است).

۹

تطبیق اشکال دوم شیخ به جواب میرزای قمی

وأمّا ثانيا: فلأنّ غلبة التحديد في النبوّات غير مجدية (برای انداختن نبوت مورد نظر در غالبها)؛ للقطع بكون إحداها (نبوات) مستمرّة، فليس ما (نبوت حضرت موسی مثلا) وقع الكلام (مناظره) في استمراره («ما») أمرا ثالثا يتردّد بين إلحاقه («ما») بالغالب وإلحاقه («ما») بالنادر، بل يشكّ في أنّه («ما») الفرد النادر أو النادر غيره («ما»)، (جواب لیس:) فيكونَ هذا («ما») ملحقا بالغالب.

والحاصل: أنّ هنا (در باب نبوت) أفرادا غالبة وفردا نادرا، وليس هنا مشكوك قابل اللحوق بأحدهما (افراد غالبه و فرد نادره)، بل الأمر يدور بين كون هذا الفرد هو الأخير النادر، أو ما قبله (اخیر) الغالب، بل قد يثبت (به نفع کتابی) بأصالة عدم ما عداه (فرد مشکوک) كون هذا (فرد مشکوک) هو الأخير المغاير للباقي.

نفسه أو بمعونة دليل خارجيّ ـ في الاستمرار ، ليس موردا للاستصحاب ؛ لوجود الدليل الاجتهاديّ في مورد الشكّ ، وهو ظنّ الاستمرار. نعم ، هو من قبيل استصحاب حكم العامّ إلى أن يرد المخصّص ، وهو ليس استصحابا في حكم شرعيّ ، كما لا يخفى.

ما أورده المحقّق القمّي على نفسه وأجاب عنه

ثمّ إنّه قدس‌سره أورد على ما ذكره ـ من قضاء التتبّع (١) بغلبة الاستمرار في ما ظاهره الإطلاق ـ : بأنّ النبوّة أيضا من تلك الأحكام.

ثمّ أجاب : بأنّ غالب النبوّات محدودة ، والذي ثبت علينا استمراره نبوّة نبيّنا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم (٢).

ولا يخفى ما في هذا الجواب :

المناقشة في جوابه قدس‌سره

أمّا أوّلا : فلأنّ نسخ أكثر النبوّات لا يستلزم تحديدها ، فللخصم أن يدّعي ظهور أدلّتها ـ في أنفسها أو بمعونة الاستقراء ـ في الاستمرار ، فانكشف نسخ ما نسخ وبقي ما لم يثبت نسخه.

وأمّا ثانيا : فلأنّ غلبة التحديد في النبوّات غير مجدية ؛ للقطع بكون إحداها (٣) مستمرّة ، فليس ما وقع الكلام في استمراره أمرا ثالثا يتردّد بين إلحاقه بالغالب وإلحاقه بالنادر ، بل يشكّ في أنّه الفرد النادر أو النادر غيره ، فيكون هذا ملحقا بالغالب.

والحاصل : أنّ هنا أفرادا غالبة وفردا نادرا ، وليس هنا مشكوك قابل اللحوق بأحدهما ، بل الأمر يدور بين كون هذا الفرد هو الأخير

__________________

(١) في (ظ) ونسخة بدل (ص) بدل «قضاء التتبّع» : «اكتفاء الشارع».

(٢) القوانين ٢ : ٧٣.

(٣) في (ظ) و (ه): «إحداهما».

النادر ، أو ما قبله الغالب ، بل قد يثبت بأصالة عدم ما عداه (١) كون هذا هو الأخير المغاير للباقي.

ما أورده على نفسه ثانياً وأجابعنه

ثمّ أورد قدس‌سره على نفسه : بجواز استصحاب أحكام الشريعة السابقة المطلقة.

وأجاب : بأنّ إطلاق الأحكام مع اقترانها ببشارة مجيء نبيّنا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لا ينفعهم (٢).

الإيراد على جوابه قدس‌سره

وربما يورد عليه : أنّ الكتابيّ لا يسلّم البشارة المذكورة حتّى يضرّه في التمسّك بالاستصحاب أو لا ينفعه.

توجيه كلامه قدس‌سره

ويمكن توجيه كلامه : بأنّ المراد أنّه إذا (٣) لم ينفع الإطلاق مع اقترانها بالبشارة ، فإذا فرض قضيّة نبوّته مهملة غير دالّة إلاّ على مطلق النبوّة ، فلا ينفع الإطلاق بعد العلم بتبعيّة تلك الأحكام لمدّة النبوّة ؛ فإنّها تصير أيضا حينئذ مهملة.

الجواب عن استصحاب الكتابي بوجوه أخر

ثمّ إنّه يمكن الجواب عن الاستصحاب المذكور بوجوه :

الوجه الأوّل : أنّ المقصود من التمسّك به :

الوجه الأوّل

إن كان الاقتناع به في العمل عند الشكّ ، فهو ـ مع مخالفته للمحكيّ عنه من قوله : «فعليكم كذا وكذا» ؛ فإنّه ظاهر في أنّ غرضه الإسكات والإلزام ـ فاسد جدّا ؛ لأنّ العمل به على تقدير تسليم جوازه غير جائز إلاّ بعد الفحص والبحث ، وحينئذ يحصل العلم بأحد الطرفين

__________________

(١) في (ظ) و (ص) بدل «ما عداه» : «ما عدا غيرهم».

(٢) القوانين ٢ : ٧٤.

(٣) شطب في (ت) على : «إذا».