مستحبات دفن:
مستحبات دفن عبارتند از:
۱) در مقدار واجب عمق قبر میت بیان شد که همین قدری که جسد از آسیب درندگان محفوظ باشد و بوی آن هم منتشر نشود، کافی است. مقدار مستحب عمق قبر عبارت است از این که به اندازه یک قد انسان متوسط باشد و اقل فضیلت این است که به اندازه یک قد تا ترقوه باشد. ترقوه به استخوان زیر گلو گفته می‌شود که از طرفین خود گردن را در بر گرفته و با استخوان بالای سینه‌ها است. به عبارت دیگر، اقل فضیلت آن است که عمق قبر به اندازه یک سر و گردن کمتر از قد یک انسان باشد. کمتر از این مقدار، فضیلت ندارد.
۲) زمانی که می‌خواهند میت را دفن کنند، مستحب است که دو یا سه ذراع مانده به قبر (حدود یک متر تا یک متر و نیم مانده به قبر) میت را روی زمین بگذارند. یعنی اینگونه نباشد که میت را بلند کنند و بصورت یکباره درون قبر قرار دهند. بلکه نزدیک قبر که شدند، میت را روی زمین بگذارند. اگر میت مرد است؛ او را جای پای قبر ببرند. یعنی هنگامی که میت را درون قبر قرار می‌دهند، پای او کجا قرار می‌گیرد؟ در نزدیکی آن قسمت، میت را بر زمین بگذارند. سپس در سه دفعه، تکه تکه او را به قبر نزدیک کنند. مثلا میت را که در سه ذراعی قبر روی زمین گذاشته‌اند، بلند کنند و یک ذراع او را جلو بیاورند، سپس روی زمین بگذارند. پس از لحظه‌ای او را بلند کنند و یک ذراع جلو بیاورند و سپس روی زمین قرار دهند. پس از آن روی زمین بگذارند و بار سوم او را درون قبر قرار دهند. همچنین مستحب است که میت مرد با سر وارد قبر شود نه با پا و نه با عرض. یعنی ابتدا سر میت وارد قبر شود و سپس بدن و در آخر پای او وارد قبر شود.
اما اگر میت زن است، او را دو یا سه ذراع مانده به قبر اما طرف قبله بگذارند نه طرف پای قبر. طرف قبله یعنی آن سمتی که به قبله نزدیک‌تر است و جایی که روی میت به آن طرف قرار می‌گیرد. از آن سمت میت زن را سمت قبر بیاورند و دو یا سه ذراعی طرف قبله او را روی زمین بگذارند. ایشان نسبت به زن می‌فرماید: او را یکدفعه و بصورت عرضی وارد قبر کنند. یعنی بعد از این که دو یا سه ذراعی قبر، روی زمین گذاشتند. پس از آن که او را بلند کردند دیگر لازم نیست بصورت تکه تکه ببرند بلکه یکدفعه او را بصورت عرضی وارد قبر کنند. ایشان می‌فرماید: این قول مشهور است. اما شهید ثانی می‌فرماید: اخبار ذکر دفعات را نکرده. یعنی در روایات ذکر دفعات نشده که بصورت یکدفعه میت را وارد قبر کنند یا میت زن هم بصورت تکه تکه وارد قبر شود.
ذکر چند نکته در این مسئله لازم است.
نکته نخست: نسبت به این که میت زن را بصورت عرضی وارد قبر کنیم، روایت داریم. در روایت چنین بیان شده است:... وَ اَلْمَرْأَةُ تُؤْخَذُ عَرْضاً فَإِنَّهُ أَسْتَرُ. استر یعنی مستور‌تر است. برای این که جنازه زن، مستور بماند بیان شده است که بصورت عرضی وارد قبر شود.
نکته دوم: نسبت به دفعات که شهید ثانی می‌فرماید اخبار نسبت به ذکر دفعات خالی است. ما عرض می‌کنیم که روایتی از مرحوم شیخ صدوق وجود دارد که به نظر می‌رسد از این روایت، دو دفعه استنباط می‌شود. یعنی این که میت را دو دفعه تا قبر ببریم از این روایت استنباط می‌شود و بین میت زن و مرد هم تفاوتی بیان نکرده است. روایت چنین است: قَالَ اَلصَّدُوقُ وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ: إِذَا أَتَيْتَ بِالْمَيِّتِ اَلْقَبْرَ فَلاَ تَفْدَحْ بِهِ اَلْقَبْرَ فَإِنَّ لِلْقَبْرِ أَهْوَالاً عَظِيمَةً (سخت نگیر نسبت به میت در قبر گذاشتنش را چون قبر هول‌های عظیمی دارد) وَ تَعَوَّذْ مِنْ هَوْلِ اَلْمُطَّلَعِ وَ لَكِنْ ضَعْهُ قُرْبَ شَفِيرِ اَلْقَبْرِ (نزدیک چاله قبر او را بگذار) وَ اِصْبِرْ عَلَيْهِ هُنَيْئَةً (لحظه‌ای صبر کن) ثُمَّ قَدِّمْهُ قَلِيلاً (بعد از آن یک مقداری او را جلو ببر) وَ اِصْبِرْ عَلَيْهِ (این شد بار دوم) لِيَأْخُذَ أُهْبَتَهُ (تا آن ترس مقداری کم شود) ثُمَّ قَدِّمْهُ إِلَى شَفِيرِ اَلْقَبْرِ. (بعد او را داخل چاله قبر قرار بده.)
از آخر این روایت استفاده می‌شود که حداقل، میت را دوبار روی زمین قرار دهیم. چگونه مرحوم شهید ثانی می‌فرمایند اخبار از ذکر دفعات خالی است، شاید به این دلیل است که یا روایت را ملاحظه نفرموده یا از جهت سندی این روایت را مخدوش می‌داند.
۳) مستحب است که با میت در صورتی که مرد است، اجنبی داخل قبر شود نه رحم میت. مثلا اگر پدر شخصی از دنیا رفته است، خودش داخل قبر نشود بلکه فرد غریبه برای دفن، وارد قبر شود. حتی اگر آن رحم پسر میت باشد. اگر میت زن باشد، نزول رحم در قبر برای دفن افضل است. چون باید محرم باشند و معمولا انجام دفن برای دیگر خانم‌ها امری دشوار است و از طرفی باید میت زن را شخص محرم انجام دهد. لذا افضل آن است که مردی که وارد قبر می‌شود، رحم باشد و شوهر زن از رحم نیز اولی است و اگر شوهر و رحم نشد، زن صالحه‌ای آن میت زن را دفن کند و اگر هم آن نبود نهایتا اجنبی صالح او را دفن کند.
۴) مستحب است هنگامی که میت را دفن می‌کنند؛ گره‌های قسمت سر و پای میت را در کفن باز کنند.
۵) مستحب است که گونه راست میت را روی خاک، بیرون کفن قرار دهند. به این صورت که مقداری از کفن را از زیر صورت میت بیرون دهند و گونه راست را روی خاک قرار دهند.
۶) مستحب است که مقداری از تربت سیدالشهدا عليه‌السلام، همراه میت یا زیر گونه او یا در هرجا از کفن قرار دهند.
سوال: اگر احتمال نجاست تربت سیدالشهدا داده شود، آیا بازهم جایز است که آن را همراه میت قرار دهد؟
پاسخ: ایشان می‌فرماید: بله جایز است. زیرا اصل عدم وصول نجاست به آن است. ما نمی‌دانیم که واقعا آن تربت نجس می‌شود تنها در صورتی که یقین داشته باشیم که تربت نجس می‌شود، اگر تربت را همراه میت قرار ندهیم مناسب است؛ بلکه چه بسا اگر بی‌احترامی شود می‌توان گفت که واجب است که همراه آن نباشد.
۷) تلقین میت یکی دیگر از مستحبات دفن است.
سوال: چه چیزی را به میت تلقین کنیم؟
پاسخ: شهادتین، اقرار به تمام ائمه عليهم‌السلام. کسی که وارد قبر شده است، اگر ولی میت است، خودش این کار را انجام دهد و اگر ولی میت نیست، از ولی میت برای تلقین اجازه بگیرد.
کسی که می‌خواهد تلقین را بخواند، دهانش را نزدیک گوش میت قرار دهد و سه بار بگوید: اسمع، اسمع، اسمع و سپس تلقین را بیان کند. همچنین برای میت دعایی بخواند.
