درس مکاسب محرمه

جلسه ۶۷: کسب به وسیله عین نجس ۵۴

 
۱

خطبه

۲

خلاصه مطالب گذشته

برای استصباح با روغن نجس در زیر سقف، چهار قول وجود داشت.

قول اول را مشهور می‌گفتند و دو دلیل ذکر کرده‌اند.

قول دوم را شیخ انصاری می‌فرمودند که این استصباح در زیر سقف، جایز نیست. به دلیل احتیاط، آیا روشن کردن چرا زیر شک جایز است یا خیر که احتیاط می‌گوید جایز نیست.

برای توضیح احتیاط سه مرحله باید ذکر شود.

مرحله اول: اخبار متقدمه، اطلاق دارد و هم شامل استصباح تحت السماء هم شامل استصباح تحت السقف می‌شود.

۳

مرحله دوم دلیل شیخ انصاری

مرحله دوم: امر دائر بین دو چیز است:

اول: اخبار متقدمه به وسیله روایت مرسله، قید (تحت السماء) می‌خورد که در این صورت یستصبح در مرسله، حمل بر وجوب می‌شود تا بتواند قید بزند.

دوم: اخباره متقدمه به اطلاق خود باقی است که در این صورت یستصبح در مرسله، یا حمل بر استحباب مولوی می‌شود و یا حمل بر ارشاد استحبابی می‌شود و استحباب تنافی با اطلاق ندارد.

توضیح ارشاد: امری که به قصدهای دیگر مثل راهنمایی کردن به حکم عقل، صادر شده است. (بدایع الافکار، ص ۲۱۳)

توضیح ارشادی استحبابی: اگر حکم عقل الزامی باشد، امر ارشادی، الزامی است و اگر حکم عقل، استحبابی باشد، ارشادی، استحبابی است.

توضیح ارشاد در مرسله: شیخ می‌فرماید یستصبح به در مرسله، ارشاد استحبابی است: شیخ طوسی گفته این مرسله دلالت می‌کند بر این که دود شیء نجس، نجس است و وقتی این را به عقل می‌دهیم، عقل می‌گوید بهتر است این چراغ با روغن نجس تحت سماء روشن شود تا دودش به آسمان برود و اگر این کار را نکرد، سقف نجس می‌شود که مهم نیست، در نتیجه این جمله امر ارشادی استحبابی است به حکم عقل.

نتیجه اینکه وقتی این امر ارشادی استحبابی شد، تنافی با اطلاق روایات متقدمه ندارد.

۴

تطبیق مرحله دوم دلیل شیخ انصاری

لكن لو سلّم الانجبار (جبران شدن ضعف مرسله با شهرت و اجماع) فغاية الأمر دورانه (الانجبار - الامر) بين تقييد (تقیید به تحت السماء) المطلقات المتقدّمة، أو حمل الجملة الخبريّة على الاستحباب أو الإرشاد (ارشاد استحبابی - ارشاد به حکم عقل «حکم عقل به حسن استصباح تحت السماء»)؛ لئلاّ (علت برای ارشاد است) يتأثّر (نجس نشود) السقف بدخان النجس الذي (صفت دخان است) هو نجس بناءً (علت هو نجس است) على ما (مطلبی) ذكره («ما») الشيخ من دلالة (دلالت التزامیه) المرسلة على نجاسة دخان النجس (روغن نجس) إذ (علت برای ارشاد است) قد لا يخلو (دود) من أجزاء لطيفة (کوچک) دُهنيّة (روغنی) تتصاعد (اجزاء) بواسطة الحرارة.

الثالث :

هل يجب كون الاستصباح تحت السماء؟

المشهور بين الأصحاب وجوب كون الاستصباح تحت السماء ، بل في السرائر : أنّ الاستصباح به تحت الظلال محظور بغير خلاف (١).

وفي المبسوط : أنّه روى أصحابنا أنّه يستصبح به تحت السماء دون السقف (٢).

لكنّ الأخبار المتقدّمة (٣) على كثرتها وورودها في مقام البيان ساكتة عن هذا القيد ، ولا مقيّد لها من الخارج عدا ما يدّعى من مرسلة الشيخ المنجبرة بالشهرة المحقّقة والاتّفاق المحكيّ (٤).

لكن لو سلّم الانجبار فغاية الأمر دورانه بين تقييد المطلقات المتقدّمة ، أو حمل الجملة الخبريّة على الاستحباب أو الإرشاد ؛ لئلاّ يتأثّر السقف بدخان النجس الذي هو نجس بناءً على ما ذكره الشيخ من دلالة المرسلة على نجاسة دخان النجس إذ قد لا يخلو من أجزاء لطيفة دهنيّة تتصاعد بواسطة الحرارة.

ولا ريب أنّ مخالفة الظاهر في المرسلة خصوصاً بالحمل على الإرشاد أولى ، خصوصاً مع ابتناء التقييد : إمّا على ما ذكره الشيخ من دلالة الرواية على نجاسة الدخان المخالفة للمشهور ـ ، وإمّا على كون‌

__________________

(١) السرائر ٣ : ١٢٢.

(٢) المبسوط ٦ : ٢٨٣.

(٣) تقدّمت في الصفحة : ٦٦ ٦٧.

(٤) تقدّم آنفاً عن السرائر.