چنین جمله هایی معمولاً تنها به کار می روند وقبل وبعد از آنها عبارتی نیست که بتوان به قرینه آن ، متوجّهِ حذف بخشی از جمله شد. آنچه در این گونه جمله ها قرینه است ، نوع خاصّ کاربرد آنها در میان مردم است.

دو. قرینه معنوی : این قرینه در عبارات قبل یا بعد از بخشِ حذف شده ، وجود ندارد ، امّا از معنا ومفهوم آنها فهمیده می شود :

(فردوسی)

در بیت بالا ، حرف ربطِ «اگر» از آغاز مصراع دوم حذف شده است. به کمک معنای شرطی بیت می توان فهمید که حرف حذف شده چه بوده است.

همه بچه ها آمدند جز غوّاص های گُردان.

در این مثال ، از معنای کلّ جمله می فهمیم که جمله اصلی چنین بوده است :

… جز غوّاص های گُردان که نیامدند.

سه. قرینه لفظی : این قرینه در عبارات قبل یا بعد از بخشِ حذف شده ، عیناً یا با شباهت وجود دارد :

مسلمانان هر چه داشتند آورده بودند؛ شمشیر ونیزه وچند شتر ودو اسب. (١)

در این مثال ، فعل «آورده بودند» در بخش دوم جمله تکرار نشده است ، زیرا در بخش پیش وجود دارد.

معبود من! در خلوت ودر انجمن ، در شب ودر روز ، در عیان ودر نهان ، ودر شادمانی وسختی ، یاد خود را در دل ما افکن. (٢)

در مثال بالا ، «یاد خود را در دل ما افکن» در بخش های آغازین تکرار نشده ، زیرا در پایان آمده است.

یک تن را دو عمل یا بیش تر نباید داد وهمچنین ، یک شغلْ دو فرد را. (٣)

در این مثال نیز فعل «نباید داد» در انتهای جمله ، به قرینه لفظی حذف شده است. همان گونه که در تعریف دیدید ، گاه قرینه لفظی شامل عین لفظ مورد نظر نیست ، بلکه لفظی شبیه کلمه محذوف را شامل می شود :

آن آقا استاد دانشگاه بود ومن همان آقا معلّمِ هشت نُه سال پیش [بودم]. (٤)

__________________

١ ـ روشن تر از مهتاب / ٤٧.

٢ ـ آوازهای زخمی زاری / ٧٠.

٣ ـ سیاست نامه؛ برگرفته از : اهل قلم / ١٣٠.

٤ ـ ٥. ارزیابی شتابزده / ٤٢. ٧٢