استعاره مَکنیه : در این نوع ، مشبّهٌ به حذف می شود ، امّا مشبَّه باقی می ماند. مثلاً در نمونه زیر ، صدای شاعر به چیز یا جایی تشبیه شده است که می توان آن را دید یا بر آن نشست؛ سپس به وقت بیان ، تنها مشبَّه یعنی صدا باقی مانده است :

می خواهم

در زیر آسمان نشابور

چندان بلند وپاک بخوانم که هیچ گاه

این خیل سیلوار مگس ها

نتوانند روی صدای من بنشینند (١)

در نمونه زیر نیز همین نوع استعاره به خوبی به کار گرفته شده است. خورشید گویی آدمی است با صفات وکارهای انسانی :

خورشید با سر شاخه های بید مجنون جلوِ حیاط که نه از شرمساری ، بلکه به عادت همیشگی سر به زیر داشتند ، سلام واحوال پرسی کرد. انگار دیده بوسی هم می کردند. بعد روی اَج ها (٢) خستگی در کرد وبرای ثواب به درخت های سخت سرکشیده صبح به خیر گفت. مژده شان داد که به زودی رخت سبز عیدشان را در برمی کنند واگر بردبار باشند ، شکوفه ها یا گل هایشان نقش های رنگی پوشش سبزشان می شود. درخت ها سرتکان دادند؛ انگار نق زدند : ما که حمّام نرفته ایم. خورشید به خنده شکفت وگفت : غمتان کم ، آسمان بغض می کند وبُغضش که ترکید ، سر وتن شما را می شوید. (٣)

اینک به نمونه هایی دیگر از استعاره بنگرید. پیش از هر نمونه ، اشاره کرده ایم که تعبیر استعاری به چه کس یا چیزی اشاره دارد :

سقراط : باغبانِ نبوغ های شگفت. شب : پرده تاریکِ تیره زارهایی بیکران. (٤)

آثار هنری انقلاب : جوانه های ادب وهنر انقلابی. (٥)

یهودِ «بنی قریظه» : افعی هایی که با نگرانی ، زبان هاشان را بیرون آورده بودند. (٦)

پندارهای انسان : سایه بانی در بیابانِ تنهایی. (٧)

__________________

١ ـ دیباچه.

٢ ـ اَج : کدو.

٣ ـ سووشون؛ برگرفته از : زبان فارسی ، سال سوم نظام جدید آموزش متوسّطه (شماره ٤ / ٢٤٩) ، ص ١٠٠.

٤ ـ سرود جهش ها / ٢٩٢.

٥ ـ (آیت اللّه) سیدعلی خامنه ای : «پیام به کنگره بزرگداشت هشتصدمین سال تولّد سعدی» ، از : ذکر جمیل سعدی ، ج ١ ، کمیسیون ملّی یونسکو در ایران ، ١٣٦٤ ، ص ١٣.

٦ ـ بهشت ارغوان / ١٥٢.

٧. پیامبر / ٤٢.

۳۹۱۱