روان ترين بيان ايراد نموده است. (١) وى دستور زبان عربى را وضع كرد واساس ادبيات عربى را بنياد نهاد. وى اول كسى است در اسلام كه در فلسفه الهى غور كرده (٢) به سبك استدلال آزاد وبرهان منطقى سخن گفت ومسائلى را كه تا آن روز در ميان فلاسفه جهان مورد توجه قرار نگرفته بود طرح كرده ودر اين باب به حدى عنايت به خرج مى داد كه در بحبوحه (٣) جنگ ها به بحث علمى مى پرداخت.

٣. گروه انبوهى از رجال دينى ودانشمندان اسلامى را تربيت كرد (٤) كه در ميان ايشان جمعى از زهاد واهل معرفت مانند اويس قرنى وكميل بن زياد وميثم تمار ورشيد هجرى وجود دارند كه در ميان عرفاى اسلامى مصادر عرفان شناخته شده اند وعده اى مصادر اوليه علم فقه وكلام وتفسير وقرائت وغير آنها مى باشند.

انتقال خلافت به معاويه وتبديل آن به سلطنت موروثى

پس از شهادت اميرالمؤمنين على عليه‌السلام به موجب وصيت آن حضرت وبيعت مردم ، حضرت حسن بن على عليه‌السلام كه پيش شيعه دوازده امامى ، امام دوم مى باشد متصدى خلافت شد ، ولى معاويه آرام ننشسته به سوى عراق كه مقر خلافت بود لشكر كشيده با حسن بن على به جنگ پرداخت.

وى با دسيسه هاى مختلف ودادن پول هاى گزاف تدريجاً ياران وسرداران

__________________

(١) اشباه ونظاير سيوطى در نحو ، ج ٢ وابن ابى الحديد ، ج ١ ، ص ٦

(٢) رجوع شود به نهج البلاغه

(٣) در بحبوحه جنگ جمل عربى خدمت على عليه‌السلام عرض كرد : يا اميرالمؤمنين تو مى گويى خدا واحد است ؟ مردم از هر طرف به او حمله كرده گفتند : اى عرب مگر پراكندگى قلب وتشويش خاطر على را مشاهده نمى كنى كه به بحث علمى مى پردازى ؟ على عليه‌السلام به اصحاب خود فرمود : اين مرد را به حال خود بگذاريد ، زيرا من در جنگ با اين قوم هم جز روشن شدن عقايد درست ومقاصد دين منظورى ندارم ، سپس تفصيلا به پاسخ سؤال عرب پرداخت. « بحارالانوار ، ج ٢ ، ص ٦٥ »

(٤) ابن ابى الحديد ، ج ١ ، ص ٦ - ٩

۲۱۲۱