بالاخره آن حضرت به صلح مجبور شده خلافت ظاهرى را با شرايطى ( به شرط اين كه پس از درگذشت معاويه دوباره خلافت به امام حسن عليه‌السلام برگردد وخاندان وشيعيانش از تعرض مصون باشند ) به معاويه واگذار نمود (١) .
معاويه به اين ترتيب خلافت اسلامى را قبضه كرد ووارد عراق شده ودر سخنرانى عمومى رسمى شرايط صلح را الغاء نموده (٢) واز هر راه ممكن استفاده كرده سخت ترين فشار وشكنجه را بر اهل بيت وشيعيان ايشان روا داشت.
امام حسن عليه‌السلام در تمام مدت امامت خود كه ده سال طول كشيد در نهايت شدت واختناق زندگى كرد وهيچ گونه امنى حتى درداخل خانه خود نداشت وبالاخره در سال پنجاه هجرى به تحريك معاويه به دست همسر خود مسموم وشهيد شد (٣) .
امام حسن عليه‌السلام در كمالات انسانى يادگار پدر ونمونه كامل جد بزرگوار خود بود وتا پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله در قيد حيات بود ، او وبرادرش در كنار آن حضرت جاى داشتند وگاهى آنان را بر دوش خود سوار مى كرد.
عامه وخاصه از پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده اندكه درباره حسن وحسين عليهما‌السلام فرمود : (٤) « اين دو فرزند من امام مى باشند خواه برخيزند وخواه بنشينند » ( كنايه است از تصدى مقام خلافت ظاهرى وعدم تصدى آن ) وروايات بسيار از پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله واميرالمؤمنين على عليه‌السلام در امامت آن حضرت بعد از پدر بزرگوارش ،
__________________
(١) ارشاد مفيد ، ص ١٧٢ ؛ مناقب ابن شهرآشوب ، ج ٤ ، ص ٣٣ ؛ الامامة والسياسة ، ج ١ ، ص ١٦٣ ؛ فصول المهمه ، ص ١٤٥ وتذكرة الخواص ، ص ١٩٧
(٢) ارشاد مفيد ، ص ١٧٣ ؛ مناقب ابن شهرآشوب ، ج ٤ ، ص ٣٥ والامامة والسياسه ، ج ١ ، ص ١٦٤
(٣) ارشاد مفيد ، ص ١٧٤ ؛ مناقب ابن شهرآشوب ، ج ٤ ، ص ٤٢ ؛ فصول المهمه ، ص ١٤٦ وتذكرة الخواص ، ص ٢١١
(٤) ارشاد مفيد ، ص ١٨١ واثبات الهداه ، ج ٥ ، ص ١٢٩ و١٣٤
