از فرهنگ عارى بودند وبويى از مدنيت وحضارت نشنيده بودند ودر زمينى بى آب وعلف وهوايى سوزان با پست ترين شرايط زندگى مى كردند وهر روز زير تسلط يكى از دول همجوار خود مى رفتند.

گذشته از اينها قرآن كريم از راه ديگر تحدى مى كند وآن اين است كه اين كتاب تدريجاً با شرايطى كاملاً مختلف وگوناگون از گرفتارى وآسودگى وجنگ وصلح وقدرت وضعف وغير آنها در مدت بيست وسه سال نازل شده است اگر از جانب خدا نبود وساخته وپرداخته بشر بود تناقض وتضاد بسيارى در آن پديد مى آمد وناگزير آخر آن از اولش بهتر ومترقى تر بود چنان كه لازمه تكامل تدريجى بشر همين است وحال آن كه آيات مكى اين كتاب با آيات مدنى آن يك نواخت مى باشد وآخرش از اولش متفاوت نيست وكتابى است متشابه الاجزاء ودر قدرت بيان حيرت انگيز خود به يك نسق (١) .

معاد شناسى

١. انسان از روح وبدن مركب است.

٢. بحث در حقيقت روح از نظر ديگر.

٣. مرگ از نظر اسلام.

٤. برزخ.

٥. روز قيامت - رستاخيز.

__________________

(١) چنان كه در سوره نساء ، آيه ٨٢ مى فرمايد : ﴿ أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً ؛ آيا در قرآن تدبر نمى كنند ؟ واگر از پيش غير خدا بود در آن اختلاف بسيارى مى يافتند

۲۱۲۱