قسمى اخلاق واعمالى است كه به پيشگاه خداوندى ارتباط دارد مانند خلق وصفت ايمان واخلاص وتسليم ورضا وخشوع ومانند عمل نماز وروزه وقربانى واين دسته از اعمال به ويژه عبادات ناميده مى شود وخضوع وبندگى انسان را نسبت به پيشگاه خدايى مسجل مى سازد.
وقسمى اخلاق واعمال شايسته اى است كه به جامعه ارتباط دارد ماننداخلاق وصفات بشر دوستى وخيرخواهى وعدالت وسخاوت ومانند وظايف معاشرت وداد وستد وغير آنهاو اين قسم از اعمال به ويژه معاملات ناميده مى شود.
واز طرف ديگر نوع انسانى تدريجاً متوجه كمال است وجامعه بشرى به مرور زمان كامل تر مى شود. ظهور اين تكامل در شرايع آسمانى نيز ضرورى است وقرآن كريم نيز همين تكامل تدريجى را ( چنان كه از راه عقل به دست مى آيد ) تأييد مى كند وچنان كه از آياتش استفاده مى شود هر شريعت لاحق از شريعت سابق كامل تر است مى فرمايد : ﴿ وَأَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ ﴾(١)
والبته چنان كه نظريات علمى نشان مى دهد وقرآن كريم نيز تصريح مى كند زندگى جامعه انسانى در اين جهان ابدى نيست وطبعاً تكامل نوع وى نامتناهى نخواهد بود واز اين روى كليات وظايف انسانى از جهات اعتقاد وعمل ناگزير در مرحله اى واقع خواهد شد بالتبع نبوت وشريعت نيز روزى كه از جهت كمال اعتقاد وتوسعه مقررات عملى به آخر مرحله رسيد ، ختم خواهد گرديد.
واز اين جاست قرآن كريم براى روشن ساختن اين كه اسلام - دين محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله - آخرين وكامل ترين اديان آسمانى است خود را كتاب آسمانى غير قابل نسخ و
__________________
(١) مائده ، آيه ٤٨ : وفرستاديم كتاب ( قرآن ) را به سوى تو به حق در حالى كه كتابى ( مانند تورات وانجيل ) را كه در برابر خود دارد تصديق مى كند وتسلط وبرترى دارد نسبت به آن
