بدون تخلف جارى است.
قرآن كريم در تعليم خود اين حقيقت را قدر ناميده وبه خداى متعال كه سرچشمه آفرينش مى باشد نسبت داده است چنان كه مى فرمايد : ﴿ إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ ﴾(١) ومى فرمايد : ﴿ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ﴾(٢)
وچنان كه به موجب قضاى الهى هر پديده وحادثه اى كه در نظام آفرينش جاى مى گيرد ضرورى الوجود وغير قابل اجتناب است. هم چنين به موجب قدر هر پديده وحادثه اى كه به وجود مى آيد از اندازه اى كه از جانب خدا برايش معين شده هرگز كمترين تخلف وتعدى نخواهد نمود.
انسان واختيار
فعلى كه انسان انجام مى دهد يكى از پديده هاى جهان آفرينش است وپيدايش آن مانند ساير پديده هاى جهان بستگى كامل به علت دارد ونظر به اين كه انسان جزء جهان آفرينش وارتباط وجودى با اجزاى ديگر جهان دارد ، اجزاى ديگر را در فعل وى بى اثر نمى توان دانست.
مثلا لقمه نانى كه انسان مى خورد ، براى انجام اين فعل چنان كه وسايل دست وپا ودهان وعلم وقدرت واراده لازم است وجود نان در خارج ودر دسترس بودن ومانع نداشتن وشرايط ديگر زمانى ومكانى براى انجام عمل لازم است كه با نبودن يكى از آنها فعل غير مقدور است وبا تحقق همه آنها ( تحقق علت تامه ) تحقق فعل ضرورى است.
وچنان كه گذشت ضرورى بودن فعل نسبت به مجموع اجزاى علت تامه منافات
__________________
(١) قمر ، آيه ٤٩
(٢) حجر ، آيه ٢١. امام ششم عليه‌السلام مى فرمايد : « خداى تعالى وقتى كه چيزى را اراده كرد مقدر مى كند ووقتى كه تقدير كرد قضا مى كند ووقتى كه قضا كرد امضا ( اجرا ) مى كند » . « بحارالانوار ، ( چاپ كمپانى ) ، ج ٣ ، ص ٣٤ »
