گروه «معتزله» که عقل گرای افراطی بودند ودر مسائل عقیدتی کند وکاو عقلی بیش از حدی می کردند ، مسئله «مخلوق» و «حادث» بودن قرآن را در ارتباط با صفات خدا مطرح کردند وبا «قدیم» بودن قرآن که گروه «اشاعره» واهل حدیث از آن جانب داری می کردند ، به مخالفت برخاستند ودرگیری بین طرفداران این دو بینش اعتقادی رخ داد.

به گفته اهل تحقیق ، بحث پیرامون مخلوق بودن قرآن ، از اواخر حکومت بنی امیه آغاز گردید (۱) (اوائل قرن دوم هجری) ونخستین کسی که این بحث را در محافل اسلامی مطرح کرد ،. «جَعْد بن درهم» ، معلم «مروان بن محمد» ، آخرین خلیفه اموی ، بود. او این فکر را از «ابان بن سمعان» ، و «ابان» نیز از «طالوت بن اعصم» یهودی فرا گرفته بود.

«جَعْد» پس از طرح این بحث ، مورد تعقیب قرار گرفت وبه کوفه فرار کرد ودر آن جا این نظریه را به «جَهْم بن صفوان ترمذی» منتقل کرد. (۲)

برخی بر این باورند که اعتقاد به قدیم بودن قرآن از مسیحیت به جامعه اسلامی نفوذ کرده بود ، زیرا آنان «مسیح» را «کلمه الله» می دانستند ودر نتیجه ، کلام خدا که از خداست از نظر آنان «قدیم» شناخته می شد.

مؤید این نظریه این است که مأمون در بخش نامه ای که در این مورد به «اسحاق بن ابراهیم» حاکم بغداد نوشت ، «اشاعره» را متهم کرد که درمورد قرآن ، همچون سخنان مسیحیان درمورد حضرت عیسی ، سخن می گویند.

در هر حال ، در زمان خلافت «هارون» ، «بِشْر مَریسی» ، که گفته می شود یهودی تبار بوده ، این بحث را دنبال کرد ومدت چهل سال به ترویج فکر مخلوق

__________________

* ـ در مورد خلق قرآن وسابقه آن رجوع شود به الکامل فی التاریخ ، ج ۷ ، ص ۷۵.

۱ ـ جَعْد را خالد بن عبدالله قسری در روز عید قربان در کوفه به جرم این سخنان به عنوان قربانی کشت! جَهْم را نیز در سال ۱۲۸ سالم بن احوز در مرو کشت (احمد امین ، ضحی الإسلام ، ج ۳ ، ص ۱۶۲). گویا به همین مناسبت بوده که بعدها احمد بن حنبل ، پرچم دار اهل حدیث ، طرفداران مخلوق بودن قرآن را کافر وجهمی می خوانده است!