نمونه های فراوانی در تاریخ اسلام به چشم می خورد که یکی از آن ها روش معاویه در قبال شیعیان ، به ویژه بنی هاشم بود. یکی از تاکتیک هایی که معاویه به منظور اخذ بیعت از «حسین بن علی عليه‌السلام» برای ولیعهدی یزید ، به آن متوسل شد ، خودداری وی از پرداخت هرگونه عطیه به بنی هاشم از بیت المال در جریان سفر وی به مدینه بود تا بدینوسیله او را زیر فشار گذاشته وادار به بیعت کند. (۱)

نمونه دیگر ، فشار اقتصادی «ابو جعفر منصور» (دومین خلیفه عباسی) بود منصور برنامه سیاه تحمیل گرسنگی وفلج سازی اقتصادی را در سطح وسیع وگسترده ای به اجرا گذاشت وهدف او این بود که مردم ، نیازمند وگرسنه ومتکی به او باشند وهمیشه در فکر سیر کردن شکم خود بوده ، مجال اندیشه در مسائل بزرگ اجتماعی را نداشته باشند. او روزی در حضور جمعی از خواص درباریان با لحن زننده ای انگیزه خود را از گرسنه نگه داشتن مردم چنین بیان کرد : «عرب های چادر نشین در ضرب المثل خود ، خوب گفته اند که : سگ خود را گرسنه نگه دار تا به طمع نان دنبال تو بیاید»!! (۲)

در این فشار اقتصادی سهم شیعیان وعلویان بیش از همه بود ، زیرا آنان همیشه پیشگام وپیشاهنگ مبارزه با خلفای ستمگر بودند.

باری دوران خلافت هارون نیز از این برنامه کلی مستثنا نبود ، زیرا ا وبا قبضه بیت المال مسلمانان وصرف آن در راه هوسرانی ها وبوالهوسی ها وتجمل پرستی های خود واطرافیانش ، شیعیان را از حقوق مشروع خود محروم کرده بود واز این راه نیروهای آنان را تضعیف می کرد.

علی بن یقطین ، یار وفادار وصمیمی پیشوای هفتم که به رغم کارشکنی های مخالفان شیعه ، اعتماد هارون را جلب نموده ووزارت او را در کشور پهناور اسلامی به عهده گرفته بود ، به این مطلب به خوبی توجه داشت وبا استفاده از

__________________

۱ ـ ابن اثیر ، الکامل فی التاریخ ، ج ۳ ، ص ۵۵۱ ؛ ابن قتیبه ، الإمامه والسیاسه ، ج ۱ ، ص ۱۹۱.

۲ ـ در این زمینه در بخش زندگانی امام صادق عليه‌السلام بحث کرده ایم.