شاگردان امام از نقاط مختلف همچون کوفه ، بصره ، واسط ، حجاز وامثال این ها ونیز از قبائل گوناگون مانند : بنی اسد ، مخارق ، طیّ ، سلیم ، غطفان ، اَزُدْ ، خُزاعه ، خثعم ، مخزوم ، بنی ضبّه ، قریش بهویژه بنی حارث بن عبدالمطلب وبنی الحسن بودند که به مکتب آن حضرت می پیوستند. (۱)

در وسعت دانشگاه امام همین قدر بس که «حسن بن علی بن زیاد وشّاء» که از شاگردان امام رضا عليه‌السلام واز محدثان بزرگ بوده (وطبعاً سال ها پس از امام صادق عليه‌السلام زندگی می کرده) ، می گفت : در مسجد کوفه نهصد نفر استاد حدیث مشاهده کردم که همگی از جعفر بن محمد حدیث نقل می کردند. (۲)

به گفته «ابن حجر عسقلانی» فقها ومحدثانی همچون : شعبه ، سفیان ثوری ، سفیان بن عیینه ، مالک ، ابن جریح ، ابوحنیفه ، پسر وی موسی ، وهیب بن خالد ، قطان ، ابوعاصم ، وگروه انبوه دیگر ، از آن حضرت حدیث نقل کرده اند. (۳)

«یافعی» می نویسد : او سخنان نفیسی در علم توحید ورشته های دیگر دارد. شاگرد او ، «جابر بن حیان» ، کتابی شامل هزار ورق که پانصد رساله را در بر داشت ، تألیف کرد. (۴)

امام صادق عليه‌السلام هریک از شاگردان خود را در رشته ای که با ذوق وقریحه او سازگار بود ، تشویق وتعلیم می نمود ودر نتیجه ، هرکدام از آن ها در یک یا دو رشته از علوم مانند : حدیث ، تفسیر ، علم کلام ، وامثال این ها تخصص پیدا می کردند.

گاهی امام ، دانشمندانی را که برای بحث ومناظره مراجعه می کردند ، راهنمایی می کرد تا با یکی از شاگردان که در آن رشته تخصص داشت ، مناظره کنند.

__________________

۱ ـ حیدر ، اسد ، همان کتاب ، ص ۳۸.

۲ ـ نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعه ، تحقیق : سید موسی شبیری زنجانی ، ص ۳۹ و ۴۰.

۳ ـ تهذیب التهذیب ، ج ۱ ، ص ۸۸.

۴ ـ مرآه الجنان ، ج ۲ ، ص ۳۰۴.

۷۵۸۱