خلیفه در اختیار مسلمانان بود ، تعیین این دوازده خلیفه به صورت کلی ، یا مقید به این که از بنی هاشم خواهند بود ، با آن اصل منافات خواهد داشت. در احادیث مزبور ، نه تنها شمار وخصوصیات جانشینان آن حضرت معین شده است ، بلکه پیامبر در مراحلی از زندگی خود اسامی آن ها را نیز یادآور شده ونخستین خلیفه را از همان آغاز ابلاغ رسالت خود تعیین فرموده است. حادثه معروف «یوم الدار» (۱) در سال سوم بعثت ورویداد مشهور غدیر ، گواه بر این گفتار است.

در این جا ما به رمز لزوم تعیین خلیفه از سوی خداوند ، به صورت گذرا اشاره می کنیم وآن این که طرح صحیح وسالم برای بقای مکتب وجلوگیری از هر نوع اختلاف ودو دستگی میان امت ، این بود که رسول گرامی از طریق وحی جانشین ویا جانشینان خود را معیّن کند وموضوع را به انتخاب وگزینش مردم واگذار ننماید ، زیرا از دو نظر این واگذاری صحیح نبود : نخست آن که شیوه زندگی اجتماعی آنان که تأثیر پذیرفته از نظام عشیره ای بود به گونه ای نبود که فرد فرد آحاد جامعه ، در انتخابات شرکت جسته وبه اصطلاح با آزادی ودموکراسی ، فرد لایق را انتخاب کنند. دیگر آن که : مثلثی از دشمنان این حکومت جوان ، در کمین بودند که آن را واژگون سازند ودر چنین جامعه ومحیطی بقاء وتداوم مکتب ، صد در صد در گرو تعیین جانشین از سوی رهبر وایدئولوگ نهضت است وواگذاری این امر به گزینش مردمی که هنوز به رشد اجتماعی واستقلال فردی لازم نرسیده ودر چارچوب نظام قبیلگی ، از شیوخ قبائل خط می گیرند نه تنها نتیجه بخش نبوده وبه انتخاب اصلح نمی انجامد ، بلکه مایه دو دستگی وانحراف می گردد. اینک هر دو عامل را به گونه ای مشروح می آوریم :

۱. شیوه زندگی مردم در شبه جزیره عربستان

زندگی مردم شبه جزیره ، زندگی قبیلگی وعشایری بود. در چنین محیطی مقولاتی نظیر دموکراسی ، آزادی رأی واحترام به رأی افراد ، بی معناست. بدیهی

__________________

۱ ـ تفصیل رویداد «یوم الدار» را در این کتاب ، ص ۳۹ می خوانید.