فصل :

باب إِفْعٰال از صحيح أَكْرَمَ يُكْرِمُ إِكْرٰاماً.

اصل يُكْرِمُ يُأكْرِمُ بود همزه را انداختند زيرا كه در ءُاَكْرِمُ متكلم وحده دو همزه جمع شده بود يكى را بسبب ثقل انداختند و در باقى الفاظ نيز انداختند براى طرد باب. امر حاضر اين باب را از اصل مستقبل گيرند كه آن تُاَكْرِمُ است و گويند اَكْرِمْ اَكْرِمٰا اَكْرِمُوا تا آخر. و اين همزه ، همزه قطع است چون متصل گردد به ماقبل خود ساقط نگردد چون فَاَكْرِمْ ثُمَّ أَكْرِمْ. و حكم نون تأكيد ثقيله و خفيفه به طريقى است كه دانسته شد. اسم فاعل مُكْرِمٌ اسم مفعول مُكْرَمٌ.

و غالب ، همزه باب افعال ، از براى تعديه ثلاثى مجردِ لازم باشد چون : أَذْهَبْتُ زَيْداً فَذَهَبَ وأَجْلَسْتُهُ فَجَلَسَ ، و شايد كه به معنى دخول در وقت باشد چون : أَصْبَحَ زَيْدٌ و أَمْسىٰ زَيْدٌ يعنى داخل شد زيد به صَبٰاح ومَسٰاء. و شايد كه براى رسيدن چيزى باشد بهنگام چون : اَحْصَدَ الزَّرْعُ و اَصْرَمَ النَّخْلُ يعنى وقت درو كردنِ غلّه و بريدنِ خرما رسيد و شايد كه به معنى كثرت باشد چون : اَثْمَرَ الرَّجُلُ اَىْ صَارَ كَثيرَ الْجُودِ وَالْخَيْرِ و شايد كه به معنى يافتن چيزى بر صفتى باشد چون : اَحْمَدْتُ زَيْداً اى وَجَدْتُهُ مَحْمُوداً يعنى او را پسنديده يافتم.

مثال واوى از باب إِفعٰال «الأِيعٰاد : بيم كردن يعنى ترسانيدن» اصلش إِوْعٰاداً بود ، واو ساكن را براى كسره ماقبل قلب بياء كردند ايعٰاد شد.

ماضى معلوم أَوْعَدَ أَوْعَدٰا أَوْعَدُوا تا آخر ، مستقبل يُوعِدُ تا آخر ، ماضى مجهول اُوْعِدَ ، مستقبل مجهول يُوْعَدُ ، امر حاضر اَوْعِدْ مثل اَكْرِمْ

۱۵۲۹۹