کارها و بندگى خدا کردن و رسيدن به رحمت خاص و جاودانى الهى(١)، به عنوان اهدافى براى آفرينش انسان، ذکر شده که به ترتيب، هر کدام از آنها مقدمه ديگرى مى‌باشد.
کلام الهى
يکى از مفاهيمى که به خداى متعال، نسبت داده مى‌شود مفهوم تکلم و سخن گفتن است و بحث درباره کلام الهى از ديرباز، ميان متکلمين مطرح بوده و حتى گفته شده که علت ناميده شدن «علم کلام» به اين نام، همين است که اصحاب اين علم، درباره کالم الهى بحث مى‌کرده‌اند و اشاعره، آنرا از صفات ذاتيّه و معتزله آن را از صفات فعليّه مى‌شمرده اند. و يکى از موارد اختلاف شديد بين اين دو دسته از متکلمين همين مسأله بوده که آيا قرآن که کلام خدا مى‌باشد مخلوق است يا غيرمخلوق؟ و حتى گاهى يکديگر را بر سر اين موضوع، تکفير مى‌کرده اند!
با توجه به تعريفى که براى صفات ذاتيّه و صفات فعليّه شد به آسانى مى‌توان دريافت که سخن گفتن از صفات فعل است که بايد براى انتزاع آن، مخاطبى را در نظر گرفت که مقصود گوينده را بوسيله شنيدن صورت يا ديدن مکتوب يا يافتن مفهومى در ذهن خودش و يا بصورت ديگرى دريابد. و در حقيقت، اين مفهوم از رابطه بين خدا که مى‌خواهد حقيقتى را بر کسى مکشوف سازد با مخاطبى که آن حقيقت را درک مى‌کند انتزاع مى‌شود. مگر اينکه براى تکلم، معناى ديگرى منظور گردد و مثلاً به قدرت بر سخن گفتن يا علم به مفاد سخن، بازگردانده شود که در اين صورت، بازگشت به صفات ذاتيّه مى‌کند چنانکه نظير آن در مورد بعضى ديگر از صفات فعليّه گفته شد.
و اما قرآن، به معناى خطوط يا الفاظ يا مفاهيم موجود در اذهان يا حقيقت نورانى و مجرد آن، از مخلوقات است. مگر اينکه کسى علم ذاتى الهى را به عنوان حقيقت قرآن تلقى کند که در اين صورت، بازگشت آن به صفت ذاتى علم خواهد بود. ولى اينگونه تأويلات در مورد کلام
__________________
١. ر. ک: سوره هود: آيه ٧، سوره ملک: آيه ٢، سوره کهف: آيه ٧، سوره ذاريات: آيه ٥٦، سوره هود: آيه ١٠٨ و ١١٩، سوره جاثيه: آيه ٢٣، سوره آل عمران: آيه ١٥، سوره توبه: آيه ٧٢.
