کردن و کشتن مى‌کردند(١). و از سوى ديگر ابزار تطميع را بکار مى‌گرفتند و مخصوصاً با صرف اموال هنگفتى مردم را از پيروى انبياء باز مى‌داشتند(٢).
ه خشونت و قتل و سرانجام با ديدن صبر و استقامت و صلابت و متانت انبياء (عليهم السلام)(٣) و جدّيت و پايمردى پيروان راستينشان، و با نوميدى از تأثير تبليغات سوء و حربه هايى که بکار مى‌گرفتند اقدام به عملى کردن تهديداتشان مى‌کردند و دست به اعمال خشونت آميز مى‌زدند چنانکه بسيارى از پيامبران خدا را به قتل رساندند(٤) و جامعه انسانى را از بزرگترين نعمتها و مواهب الهى و شايسته ترين مصلحان و رهبران اجتماعى، محروم ساختند.
برخى از سنتهاى الهى در تدبير جامعه
هر چند هدف اصلى از بعثت انياء (عليهم السلام) اين بود که مردم به شناختهاى لازم براى تحصيل سعادت دنيا و آخرتشان دست يابند و نارسايى عقل و تجاربشان بوسيله وحى، جبران شود و به ديگر سخن: حجت بر ايشان تمام گردد(٥). اما خداى متعال از فرط رحمت خودش هنگام ظهور پيامبران، با تدابيرات حکيمانه‌اش زمينه هاى روانى خاصى براى پذيرفتن دعوت ايشان فراهم مى‌کرد تا کمکى براى حرکت تکاملى مردم باشد. و چون بزرگترين عامل کفر و روگردانى از خدا و پيامبران، احساس بى نيازى(٦)، و غفلت از نيازمنديهاى فراگير و همه جانبه خلق بود پروردگار حکيم، شرايطى فراهم مى‌کرد که مردم، توجه به نيازمندى خودشان پيدا کنند و از مرکب غفلت و غرور و نخوت، فرود آيند و از اينروى، سختيها و گرفتاريهايى پيش مى‌آورد خواه ناخواه به ناتوانى خودشان پى ببرند و رو بسوى خدا آورند(٧).
اما اين عامل هم تأثير کلى و همگانى نداشت و بسيارى از مردم، به ويژه کسانى که از امکانات مادّى بيشترى برخوردار بودند و ساليان درازى با ظلم و ستم بر ديگران، وسايل عيش
__________________
١. ر. ک: سوره ابراهيم: آيه ١٣، سوره هود: آيه ٩١، سوره مريم: آيه ٤٦، سوره يس: آيه ١٨، سوره غافر: آيه ٢٦.
٢. ر. ک: انفال: آيه ٣٦.
٣. ر. ک: سوره ابراهيم: آيه ١٢.
٤. ر. ک: سوره بقره: آيات ٦١، ٨٧، ٩١، سوره آل عمران:آيات ٢١، ١١٢، ١٨١، سوره مائده: آيه ٧٠، سوره نساء:آيه ١٥٥.
٥. ر. ک: سوره نساء: آيه ٦٥، سوره طه: آيه ١٣٤.
٦. ر. ک: سوره علق: آيه ٦.
٧. ر. ک: سوره انعام: آيه ٤٢، سوره اعراف: ٩٤.
