در موارد متعددی از قرآن ذلت و خواری اهل جهنم را بيان می کند همانگونه که آنها در دنیا مؤمنين را خوار می پنداشتند.

٣ ـ تحقير و سرزنش بسيار: وقتی دوزخيان می گويند پروردگارا ما را از دوزخ خارج کن اگر به اعمال گذشته برگرديم قطعا ستمگريم، به آنها گفته می شود: اخسَئوا فيها وَلا تُكَلِّمونِ (دور شويد در دوزخ و با من سخن نگوييد). (١)

اين تعبير اخسأ جمله ای است که هنگام دور ساختن سگ به کار می رود و اين جمله برای تحقير ستمگران و گنهکاران است.

٤ ـ جاودانگی عذاب و کيفر: وَمَن يَعصِ اللَّـهَ وَرَسولَهُ فَإِنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِدينَ فيها أَبَدًا (کسی که نافرمانی خدا و رسولش کند برای او آتش جهنم است که هميشه در آن خواهد ماند). (٢)

خلود و هميشگی که برای گروهی از اهل جهنم هست بسيار دردناک و سخت خواهد بود زيرا هر کس در مشکلی بسر می برد فقط شاديش اميد نجات است اما شدت بيچارگی در موردی است که هيچ اميد نجات نباشد. علاوه به اينها دوری از رحمت خداوند از شديدترين آلام روحی است: فَكَيْفَ أَصْبِرُ عَلَى فِرَاقِك.

سوال: چگونه می شود انسانی که حداکثر صد سال گناه کرده است هزاران ميليون سال بلکه هميشه عذاب شود البته اين سوال درباره جاودانگی بهشت هم هست ولی آنجا لطف بی پايان خداوند است، عذاب هميشگی چگونه با عدل سازگار است؟

جواب: بعضی گناهان مانند کفر اثر طبيعيش عذاب هميشگی است

__________________

(١) سوره مومنون، آيه ١٠٨ ـ ١٠٧.

(٢) سوره جن، آيه ٢٣.

۲۳۷۱