مُدّوُا مُدِّى مُدّاٰ اُمْدُدْنَ و در مفرد امر غايب نيز خواه مذكّر و خواه مؤنّث باشد همين چهار وجه جايز است ، چون لِيَمُدَّ لِيَمُدُّ لِيَمُدِّ لِيَمْدُدْ به فكّ ادغام ، و بر اين قياس است حال نهى چون لٰا يَمُدَّ لٰا يَمُدِّ لٰا يَمُدُّ لٰا يَمْدُدْ و حال جحد چون لَمْ يَمُدَّ لَمْ يَمُدِّ لَمْ يَمُدُّ لَمْ يَمْدُدْ (١).

____________________________

اينصورت جايز است كه بدال دوّم فتحه دهيم و مُدَّ بگوئيم زيراكه فتحه اخف حركات است و جايز است بدال دوّم كسره دهيم زيراكه اذا الْتَقَى السّاكِنَينَ حُرّكْ بِالْكَسْر يعنى وقتيكه دو ساكن ملاقات كردند دوّم را حركت ده بكسره و مُدِّ بگوئيم و جايز است بدال دوّم ضمّه دهيم و تابع حركت ماقبل نمائيم كه دال اوّل است و مُدُّ بگوئيم و جايز است فكّ ادغام نموده يعنى ادغام نكنيم و اُمْدُدْ بگوئيم.

(١) بدانكه ادغام بر سه قسم است واجب و جايز و ممتنع امّا ادغام واجب مشروط است به يازده شرط اوّل آنكه دو حرف همجنس در يك كلمه باشند مثل مَدَّ كه در اصل مَدَدَ بود و اگر در دو كلمه باشد مثل جَعَلَ لَكَ در اين صورت جايز مى شود و نه واجب دوّم آنكه هر دو حرف در اوّل كلمه نباشند مانند دَدَنْ سيّم آنكه اوّل دو حرف متّصل به ادغام شده نشود مثل جسّيس و چهارم آنكه اين دو حرف نباشند در وزنى كه ملحق شده به غير مثل اِقْعَنْسَسَ كه ملحق به احرنْجم است و مثل قَرْدَدْ كه ملحق به جعفر است پنجم آنكه اين دو حرف نباشند در اسمى كه بر وزن فَعَلٌ است مثل طَلَلٌ و مَدَدٌ ششم آنكه نباشند اين دو حرف در اسمى كه بر وزن فُعُلٌ است مثل ذلُلُ و جُدُد كه جمع ذَلُول و جديد است هفتم آنكه نباشند در اسمى كه بر وزن فَعِل است نحو لَمِم و كَلِل هشتم آنكه نباشند در اسمى كه بر وزن فُعَل است مثل دُرَر و جُدَد كه جمع جُدّه است ، و در اين هفت صورت ادغام ممتنع است و در سه صورت باقى دو وجه جايز است ادغام و فكّ اوّل آنكه حركت حرف ثانى عارضى نباشد مثل اُخْصُصَ بى كه در اصل اُخْصُصْ ابى بود حركت همزه را بماقبل دادند كه صاد باشد وهمزه را به غير قياس انداختند اُخْصُصَ بى شد دوّم آنكه دو حرف هم مثل نباشند هر دو تا ياء كه حركت ثانى لام باشد مثل حَيِىَ و عَيِىَ سيّم آنكه هر دو حرف نباشند در افْتَعَل مثل اِسْتَتَر واِقْتَتَل ودر سه صورت ديگر هم دو وجه جايز است اوّل آنكه در اوّل مضارعى دو تاء جمع شود مثل تتجلّى و تتذكر و تتضارب امّا در صورت ادغام بايد همزه بياورى دوّم آنكه دو حرف در مضارعى باشد كه مجزوم است بسكون يا در فعل امر باشند مثل قوله تعالى ﴿وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ وقوله تعالى ﴿وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ ـ

۶۳۲۱