دارند وآنها را «رویه موجود» پیام می نامند. برای این که زبان بتواند عمل ارتباطی اش را روی خطّ یک بُعدی انجام دهد ، باید هر یک از واحدهای موجود ، ما را به واحدهای دیگری از جنس خود ارجاع دهند که اکنون وجود ندارند ، ولی اگر پیام ما چیزی دیگر بود ، وجود می داشتند. مثلاً در جمله «به مدرسه برو» اگر نمی خواستیم عمل پیام انجام گیرد ، به جای واج ب + «حرکت پیش» ، واج ن + «حرکت زبر» را می گذاشتیم. این را می توان «رویه غایب» پیام نامید. بدین گونه ، زبان در هر آن روی دو محور عمل می کند :

١. محور همنشینی (١) ، بر اساس روابط اجزای موجود پیام. برای بیان این خصوصیت ، اصطلاح تباین را به کار می برند ومثلاً می گویند در جمله مذکور به ومدرسه وبرو در تباین هستند ، همچنان که واج های ب ور وو.

٢. محور جانشینی ، (٢) بر اساس روابط اجزای غایب پیام. برای بیان این خصوصیت ، اصطلاح تقابل را به کار می برند ومثلاً می گویند در آن جمله ، مدرسه با خانه در تقابل است. به عبارت دیگر ، وجود غایبخانهاست که مدرسه را در این جمله معنی دار می کند.

با استفاده از محور همنشینی وبهویژه محور جانشینی ، می توان همه واج های هر زبان را ، به اعتبار همان زبان ، به دست آورد. محور جانشینی یکی از راه های مقابله با محدودیت امکانات یک بُعدی وجریان بر خطّ مستقیم در زبان است. اگر این محور وجود نداشت ، کار زبان به تکرار مقداری جمله از پیش ساخته محدود می شد. پس حتّی می توان وجود محور همنشینی وجانشینی را در صفات ذاتی زبان داخل کرد وآن را به تعریف زبان افزود : زبان وسیله ای است آوایی برای ایجاد ارتباط میان افراد بشر ، دارای دو سطح تکواژی وواجی که همواره بر روی دو محور حرکت می کند؛ یکی محور همنشینی متشکّل از تکواژها وواج های حاضر در پیام ودیگری محور جانشینی متشکّل از تکواژها وواج های غایب از پیام.

واحدهای زنجیری وزَبَر زنجیری : در طول زنجیره گفتار ، واحدهای آوایی یا واج ها در کنار یکدیگر قرار می گیرند ومی توان آنها را به کمک بُرِش آوایی از یکدیگر متمایز ساخت. مثلاً زنجیره آوایی / vali / (= وَلی) از واج های / v / ، / a / ، / l / و/ i / تشکیل یافته که چون بر روی زنجیره گفتار قرار گرفته اند ، واحدهای زنجیری نامیده می شوند. پس از برش زنجیره گفتار وتعیین واحدهای زنجیری آن ، تعدادی از واحدهای آوایی باقی می مانند که نمی توانند در هیچ یک از جایگاه های زنجیره مزبور گنجانده شوند. جایگاه این واحدها همیشه ثابت نیست واین مختصّه ها در هر زنجیره گفتار روی بیش از یک واحد زنجیری قرار می گیرند. مثلاً در واژه vali / / ، اگر تکیه روی هجای اوّل (/ va /) قرار گیرد ، به معنی «امّا» واگر روی هجای دوم (/ li /) باشد ، به معنی «سرپرست» است. چون این.

__________________

١ ـ syntagmatic.

٢ ـ paradigmatic.

۳۹۱۱