است. چون ارتباط مستقیم وبیواسطه ذهن ها با یکدیگر ممکن نیست ، برای این منظور باید واسطه ای به کار بُرد. همواره مهم ترین وسیله ارتباط افراد بشر زبان بوده است. بنابراین ، باید زبان را از نهادهای اجتماعی دانست. نهادهای اجتماعی از غرایز فطری بشر نیستند ، بلکه ثمره زندگی اجتماعی او محسوب می شوند؛ از این رو ، همواره در معرض تغییر وتحوّل هستند وبر اثر نیازهای متفاوت یا برخورد با جوامع دیگر ، دگرگون می شوند. به همین دلیل ، زبان نیز که در زمره نهادهای اجتماعی است ، دستخوش دگرگونی وتکامل مستمر است.

امّا فرق زبان با دیگر نهادهای اجتماعی این است که زبان ، از نشانها ستفاده می کند. نشانه هر چیزی است که نماینده چیزی دیگر باشد یا بر آن دلالت کند. انواع نشانه های زندگی اجتماعی بشر را می توان به سه دسته تقسیم کرد :

١. نشانه تصویری یعنی نشانه ای که میان صورت ومفهوم آن ، مشابهتی عینی هست ، مانند نقشه جغرافیا که بر منطقه ای از زمین دلالت می کند.

٢. نشانه طبیعی یعنی نشانه ای که میان صورت ومفهوم آن ، رابطه همجواری یا تماس هست ، مثل رابطه میان دود وآتش. این رابطه از مقوله علّیت است.

٣. نشانه وضعی یعنی نشانه ای که میان صورت ومفهوم آن ، همچنان رابطه همجواری وتماس هست ، امّا نه از مقوله علّیت ، بلکه بر مبنای قرارداد وعرف وعادت ، مانند دلالت نور قرمز بر «عبور ممنوع».

برای رسیدن از نشانه به شیء یا عین خارجی ، باید از دو مرحله گذشت : دلالتِ دال بر مدلول؛ ودلالتِ مدلول بر شیء خارجی. مثلاً با شنیدن لفظ بسیج به معنای بسیج واز معنای آن به خودش پی می بریم.

ساختار : می توان گفت که زبان مجموعه ای از نشانه ها است. اینک باید مجمعه را در اینجا دانست. مجموعه نشانه های زبان یک مل مرتبط ومنظبط می سازد که یکیک عناصر شازنده آن طبق قواعد واصولی خاص که در هر زبان با زبان دیگر تفوات دارد به یکدیگر وابسته وپیوسته اند. چنان چه که اگر جزئی از آن در هم ریزد یا تغییر یابد اجزای دیگر نیز چنین می شوند بنیانگذار زبان جدید فردینان دو سوسور ، (١) این مجموعه را سیستم نامید که امروزه آن را استراکچر وبه فارسی ساختار (٢) می گویند.

اهمّیت کار سوسور در این است که به خصوصیت وابستگی وپیوستگی اجزای این ساختار اشاره کرده وآن را جزو مهم ترین اوصاف ذاتی زبان شمرده است وآن را به یک تور ماهیگیری تشبیه کرده که.

__________________

١ ـ Ferdinand de Saussure (١٨٥٧ ـ ١٩١٣).

٢ ـ structure

۳۹۱۱