است. این دو کتاب از لحاظ لطافت قلم وسادگی وروانی ، از نمونه های زیبای ادب پارسی اند.

به نمونه ای از نثر سیاحت شرق توجّه کنید :

دهی بود در چهار فرسخی شهر. قریب ظهر به آن جا رسیدیم. بار انداخته؛ من به حمّام آن ده رفتم. وبه آن خوبی ، شاید در دنیا وجود نداشته باشد. تمام صحن حمّام ودیوارهای او [را] تا یک ذرع بیش تر از سنگ مرمر سبز شفّاف ساخته بودند. ودر وسط صحن حوض آبی که ته آن حوض ودیوار ولب های او تماماً از سنگ مرمر ساخته شده … وپلّه های خزینه وته خزینه ودیوار ولب خزینه [را] تماماً از سنگ های مرمر صاف وموّاج به ترکیب خوبی ساخته بودند. وآب های خزینه وحوض ها چنان صاف بود که ته خزینه وحوض ها دیده می شد وشیشه های بام حمّام [را] از همین سنگ های مرمر زرد وسرخ تراشیده بودند وعوضِ شیشه گذارده بودند. آفتاب به آن شیشه های کذایی تابیده واز آنها نفوذ کرده ، به اَلوانِ خوشی به صحن حمّام افتاده واز آن جا به دیوارها ، واز دیوار به صفّه ها وزاویه ها منعکس شده. تمام حمّام از آفتاب کأنّه حمّام نیست ، زیر آسمان است؛ ویا آن که خورشید پر نور وخوش رنگ تری در خود حمّام طلوع نموده. (١)

نیز این جمله ها را در شرح حال خوشنویس نام آور ، میرزا رضا کلهر ، از کتاب شرح زندگانی من بنگرید :

برادرم ، آقا میرزا رضا ، نزد میرزای کلهر مشق کرده وخیلی خوب می نوشت. ما هم که مایل بودیم نزد این استاد مشق کنیم ، به آقا داداش متوسّل شدیم. روزی به منزل میرزا رفت ومیل خود را به تجدید دوره مشق اظهار داشت وضمناً اسمی هم از ما برد. میرزا حاضر شد برای مشق دادن به منزل ما بیاید.

خانه میرزا نزدیک تکیه دبّاغ خانه سنگلج بود. هفته ای دو روز ، حسن ، جلودارِ برادرم دو تا اسب دنبال میرزا می برد. او را سوار می کرد وبه منزل ما می آورد ودر زیرزمینِ بیرونی از صبح مجلس مشق دایر می شد. ما دو نفر در خدمت میرزا مشغول مشق بودیم. دو سه ماهی گذشت. میرزا یک روز بی دلیل از آمدن سر وازد. برادرم نزد او رفت وچون زمینه خُلق وخُوی میرزا در دستش بود ومی دانست اصرار به خرج او نمی رود ، به میل او رفتار کرده ، قرار گذاشت ما به مجلس مشق میرزا برویم. از این روز به بعد ، هفته ای دو مرتبه بعد از ظهرها سوار می شدیم وبه منزل میرزا می رفتیم ودر حدود نیم ساعت به غروب مانده اسب می آوردند وبر می گشتیم.

هفت. ادبیات داستانی

منظور از ادبیات داستانی آثار منثوری است که ماهیت روایی وشرح ماجرا دارند. قصّه ، داستان

__________________

١ ـ سیاحت شرق / ١٤٦ و ١٤٧.