جامعه ، وطن ، انسان دوستی ، مهر طبیعت ، و…. غزل فارسی یکی از بالنده ترین عرصه های این گونه است که حافظ آن را به اوج رسانده است. بارزترین زمینه بروز ادبیات غنایی ، عرفان است.

به این ترتیب ، معلوم می شود که به خلاف تصوّر برخی ، ادبیات غنایی تنها شامل مفاهیم عشقی مَجازی ودنیایی نیست واین نوع مفاهیم فقط بخشی کم اهمّیت از ادبیات غنایی را باز می تابانند.

این گونه ، از قرن سوم آغاز گشت ودر قرن چهارم با شعرهای زیبای رودکی ، شهیدِ بلخی ، ورابعه بنت کعب رشد کرد؛ در قرن پنجم ، با شعر فرّخی سیستانی کمال یافت؛ در قرن ششم با پیشگامی سنایی به عرفان آمیخت؛ ودر قرن های هفتم وهشتم با هنرنمایی مولانا وسعدی وحافظ اوج یافت. نظامی ، مسعود سعد سلمان ، وعطّار نیز یادگارهای خوبی در این عرصه باقی نهاده اند.

از نمونه های نثر غنایی نیز می توان این موارد عمده را برشمرد : سَمَک عیار ، هزار ویک شب ، سندبادنامه ، راحه الارواح ، بختیارنامه ، وچهل طوطی.

چهار. ادبیات تعلیمی

ادبیات تعلیمی که عرصه ای بس گسترده دارد ، با هدف تربیت وآموزش آفریده می شود ومادّه اصلی اش علم واخلاق وهنر است؛ یا به بیانی دیگر : حقیقت وخیر وزیبایی. بخشی عمده از ادبیات غنی ما را همین گونه تشکیل می دهد که در آثار بیش تر هنرمندان غیر درباری موج می زند.

کلیله ودمنه ، قابوس نامه ، مرزبان نامه ، مثنوی مولوی ، بوستان وگلستان سعدی از نمونه های خوب این گونه اند. این گونه از ادبیات ، آن گاه که با مضامین دینی ومعرفتی بیامیزد ، اثری جاودانه برجا می نهد. در میان معاصران ، استاد جلال الدّین همایی (سَنا) وپروین اعتصامی نمونه های خوبی از شعر تعلیمی را بر جای نهاده اند.

نیز در آثار نویسندگانی همچون آیت اللّه سید علی خامنه ای ، صدر بلاغی ، ابوالقاسم پاینده ، محمّدرضا حکیمی ، محمّدعلی اسلامی ندوشن ، عبدالحسین زرّین کوب ، جواد فاضل ، وجلال رفیع می توان جلوه هایی متعالی از نثر تعلیمی معاصر را شاهد بود.

پنج. ادبیات وصفی وتصویری

هدف این گونه از ادبیات ، وصف منظره ها ودگرگونی های طبیعت ، صفات آدمیان ، زیبایی ها وزشتی ها ، وحالات وتمایلات آدمی است. از این رهگذر ، شادی وغم به هم می آمیزند وتصاویری بدیع می آفرینند. اشعار منوچهری دامغانی ، فرّخی سیستانی ، عنصری ، وملک الشّعرای بهار در وصف این جلوه ها خواندنی وشنیدنی اند. نیز آثار برجسته نثر فارسی همچون تاریخ بیهقی ، کلیله ودمنه ، گلستان سعدی ، ومرزبان نامه از نمونه های خوب ادبیات وصفی اند.

۳۹۱۱