وبه استثناى دو - سه فن مانند تاريخ وانساب وعروض عموماً خانه زاد اين كتاب آسمانى هستند.

مسلمانان به راهنمايى بحث وكنجكاوى هاى دينى به تدوين اين علوم پرداختند كه عمده آنها از ادبيات عربى علم نحو ، صرف ، معانى ، بيان ، بديع ، لغت ، مى باشد واز فنون مربوط به ظواهر دينى علم قرائت ، تفسير ، حديث ، رجال ، درايه ، اصول ، فقه مى باشد.

شيعه نيز به نوبت خود در تأسيس وتنقيح اين علوم سهم به سزايى دارند بلكه مؤسس ومبتكر بسيارى از آنها شيعه بوده است چنان كه نحو ( دستور زبان عربى را ) ابوالاسود دئلى كه از صحابه پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله وعلى عليه‌السلام بود به املأ وراهنمايى على عليه‌السلام تدوين نمود ويكى از بزرگ ترين مؤسسين (١) علوم فصاحت وبلاغت ( معانى وبيان وبديع ) صاحب بن عباد شيعى از وزراى آل بويه بود واولين كتاب لغت (٢) كتاب العين است كه تأليف دانشمند معروف خليل بن احمد بصرى شيعى است كه واضع علم عروض بوده است وهم در علم نحو استاد سيبويه نحوى مى باشد.

وقرائت عاصم (٣) در قرآن به يك واسطه به على عليه‌السلام مى رسد وعبدالله بن عباس كه در تفسير مقدم ترين صحابه شمرده مى شود شاگرد على عليه‌السلام مى باشد ومساعى اهل بيت عليهم‌السلام وشيعيان شان در حديث وفقه واتصال فقهاى اربعه وغير آنها به امام پنجم وششم شيعه معروف است ودر اصول فقه نيز پيشرفت عجيبى كه در زمان وحيد بهبهانى ( متوفاى ١٢٠٥ ) وبالاخص به دست شيخ مرتضى انصارى ( متوفاى سال ١٢٨١ هجرى قمرى ) نصيب شيعه شده هرگز با اصول فقه اهل سنت قابل مقايسه نيست.

__________________

(١) ابن خلكان ، وفيات الاعيان ، ص ٧٨ واعيان الشيعه ، ج ١١ ، ص ٢٣١

(٢) وفيات الاعيان ، ص ١٩٠ واعيان الشيعه وساير كتب تراجم

(٣) سيوطى ، الاتقان

۲۱۲۱