از اين روى اسلام كه آيين پاك خود را همگانى معرفى مى كند وهمه را در برابر مقاصد دينى مساوى مى داند اثبات وجود خدا را با اين گونه مردم از راه ديگر در ميان مى نهد واز همان راهى كه فطرت ساده رااز توجه مردم به دور داشته با ايشان سخن گفته خدا را مى شناساند.

قرآن كريم خداشناسى را از راه هاى مختلف به عامه مردم تعليم مى دهد وبيشتر از همه افكارشان را به آفرينش جهان ونظامى كه در جهان حكومت مى كند معطوف مى دارد وبه مطالعه آفاق وانفس دعوت مى نمايد ، زيرا انسان در زندگى چند روزه خود هر راهى را پيش گيرد ودر هر حالى كه مستغرق شود از جهان آفرينش ونظامى كه در آن حكومت مى كند بيرون نخواهد بود وشعور وادراك وى از تماشاى صحنه شگفت آور آسمان وزمين چشم نخواهد پوشيد.

اين جهان پهناور هستى (١) كه پيش چشم ماست - چنان كه مى دانيم - هر يك از اجزاى آن ومجموع آنها پيوسته در معرض تغيير وتبديل مى باشد وهر لحظه در شكل تازه وبى سابقه اى جلوه مى كند.

وتحت تأثير قوانين استثناءناپذير لباس تحقق مى پوشد واز دورترين كهكشان ها گرفته تا كوچك ترين ذره اى كه اجزاى جهان را تشكيل مى دهد هر كدام متضمن نظامى است واضح كه با قوانين استثناءناپذير خود به طور حيرت انگيزى در جريان مى باشد وشعاع عملى خود را از پست ترين وضع به سوى كامل ترين حالات سوق مى دهد وبه هدف كمال مى رساند.

وبالاتر از نظام هاى خصوصى نظام هاى عمومى تر وبالاخره نظام همگانى جهانى كه اجزاى بيرون از شمار جهان را به همديگر ربط مى دهد ونظام هاى جزئى را به هم

__________________

(١) خداى تعالى مى فرمايد : ﴿ إِنَّ فِي السَّماواتِ وَالْأَرْضِ لَآياتٍ لِلْمُؤْمِنِينَ * وَفِي خَلْقِكُمْ وَما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ * وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ وَما أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَتَصْرِيفِ الرِّياحِ آياتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ * تِلْكَ آياتُ اللهِ نَتْلُوها عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللهِ وَآياتِهِ يُؤْمِنُونَ ﴾ جاثيه ، آيه ٣ - ٦