در این فشار اقتصادی ، سهم شیعیان وعلویان بیش از همه بود ، زیرا آنان همیشه پیشگام وپیشاهنگ مبارزه با خلفای ستم گر بودند.

دوران خلافت هارون نیز از این برنامه کلی مستثنا نبود ، زیرا او با قبضه بیت المال مسلمانان وصرف آن در راه هوسرانی ها وبوالهوسی ها وتجمل پرستی های خود واطرافیانش ، شیعیان را از حقوق مشروع خود محروم کرده بود واز این راه نیروهای آنان را تضعیف می کرد. بنابراین شیعیان با این گونه فشارها آشنا بودند ، اما چنان که اشاره شد ، فشار اقتصادی زمان متوکل ابعاد گسترده تر ووحشتناک تری داشت که ذیلاً برخی از آن ها را یادآوری می کنیم :

۱. او از نظر اقتصادی به قدری بر شیعیان سخت گرفت ، که می گویند : در آن زمان گروهی از بانوان علوی در مدینه حتی یک دست لباس درست نداشتند که در آن نماز بگزارند وفقط یک پیراهن مندرس برایشان مانده بود که به هنگام نماز به نوبت از آن استفاده می کردند ونیز با چرخ ریسی روزگار می گذراندند وپیوسته در چنین سختی وتنگدستی بودند تا متوکل به هلاکت رسید. (۱)

۲. متوکل «عمر بن فرج رُخَّجی» را فرمانروای مکه ومدینه ساخت. واو مردمان را از نیکی واحسان به آل ابی طالب باز می داشت وسخت دنبال این کار بود ؛ چنان که مردم از بیم جان ، دست از رعایت وحمایت علویان برداشتند وزندگی برخاندان امیرمؤمنان عليه‌السلام سخت شد. (۲)

۳. متوکل ، دارایی علویان را که ملک «فدک» بود ، مصادره کرد. (۳) نقل شده است که درآمد فدک در آن زمان بالغ بر ۲۴۰۰۰ دینار بوده است. متوکل فدک را

__________________

۱ ـ حاج شیخ عباس قمی ، تتمه المنتهی ، ص ۲۳۸ ۲۳۹ ؛ ابوالفرج اصفهانی ، مقاتل الطالبیین ، ص ۳۹۶.

۲ ـ همان.

۳ ـ در فدک یازده درخت خرما وجود داشته که پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله آن ها را به دست خود کاشته بود. فرزندان حضرت فاطمه عليها‌السلام میوه آن ها را به حجاج اهداء می کردند ، واز برکت آن ها ، ثروت سرشاری عاید آن ها می شد. «عبدالله بن عمر بازیار» شخصی به نام «بشران بن ابی امیّه ثقفی» را به مدینه فرستاد واو این درخت ها را قطع کرد وچون به بصره برگشت ، فلج شد! (موسوی قزوینی حائری ، سید محمدحسن ، فدک ، ص ۱۹۵).

۷۵۸۱