این چهار مناظره در یک مجلس وبا حضور مأمون وجمعی از دانشمندان ورجال خراسان صورت گرفت.

۵. مناظره با سلیمان مروزی (۱) که مستقلاً در یک مجلس با حضور مأمون واطرافیانش صورت گرفت.

۶. مناظره با علی بن محمد بن جهم. (۲)

۷. مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره.

هر یک از این مناظرات دارای محتوای عمیق وجالبی است که امروز هم با گذشت حدود هزار ودویست سال از آن تاریخ ، ره گشا وروشن گر وبسیار آموزنده وپربار است ، هم از نظر محتوا وهم از نظر فن مناظره وطرز ورود وخروج در بحث ها.

به عنوان نمونه به سراغ مناظره با جاثلیق که در یکی از جلسات بزرگ مأمون واقع شده ، می رویم :

تلاش مأمون

در عیون اخبارالرضا در این باره چنین می خوانیم : هنگامی که علی بن موسی الرضا عليه‌السلام بر مأمون وارد شد او به فضل بن سهل ، وزیر مخصوصش ، دستور داد که پیروان مکاتب مختلف را مانند جاثلیق (عالم بزرگ مسیحی) ورأس الجالوت (پیشوای بزرگ یهودیان) ورؤسای صابئین وهربز اکبر (پیشوای

__________________

خود ، بیش تر درکنار نهرهای بزرگ زندگی می کنند وهم اکنون گروهی از آنان در اهواز وبعضی مناطق دیگر به سر می برند.

۱ ـ سلیمان مروزی مشهورترین عالم علم کلام در خطه خراسان در عصر مأمون بود ومأمون برای او احترام زیادی قائل می شد.

۲ ـ علی بن محمد بن جهم ، ناصبی ودشمن اهل بیت بوده است. مرحوم صدوق روایتی از علی بن محمد بن جهم نقل کرده که از آن استفاده می شود که وی نسبت به حضرت رضا عليه‌السلام محبت داشته است ، آن گاه در ذیل همین حدیث آورده است که : هذا الحدیث غریب من طریق علی بن محمد بن الجهم مع نصبه وبغضه وعداوته لأهل البیت عليهم‌السلام (عیون اخبار الرضا ، ج ۱ ، ص ۲۰۴). صاحب جامع الرواه نیز همین مطلب را در شرح حال او آورده است (جامع الرواه ، ج ۱ ، ص ۵۹۶ ۵۹۷).

۷۵۸۱