اهمیت این مسئله آن گاه روشن تر می شود که بدانیم وسعت کشور اسلامی در عصر هارون ومأمون به آخرین حد خود رسیده بود ، به طوری که بعضی از مورخان معروف ، تصریح کرده اند در هیچ عصر وزمان ، چنان حکومت گسترده ای در جهان وجود نداشت (تنها وسعت کشور اسکندر کبیر را با آن قابل مقایسه می دانند).

در آن زمان کشورهای زیر همه در قلمرو اسلام قرار داشت :

ایران ، افغانستان ، سند ، ترکستان ، قفقاز ، ترکیه ، عراق ، سوریه ، فلسطین ، عربستان ، سودان ، الجزایر ، تونس ، مراکش ، اسپانیا (اندلس) وبه این ترتیب مساحت کشورهای اسلامی در عصر عباسیان بدون محاسبه اسپانیا برابر با مساحت تمام قاره اروپا بود یا بیش تر! (۱)

طبیعی است که فرهنگ پیشین این کشورها به مرکز اسلام نفوذ می کرد واین نفوذ ، مایه اختلاط وآمیختگی آن ها با اندیشه وفرهنگ اصیل اسلامی بود ، درحالی که غثّ وسمین (درست ودرست) وسره وناسره در آن فرهنگ ها با هم مخلوط بود.

انگیزه اصلی مأمون برای تشکیل جلسات مناظره

مأمون پس از تحمیل مقام ولیعهدی بر امام علی بن موسی الرضا عليه‌السلام در خراسان جلسات گسترده بحث ومناظره تشکیل داد واز اکابر علمای زمان ، اعم از مسلمان وغیرمسلمان ، به این جلسات دعوت کرد.

بی شک پوشش ظاهری این دعوت ، اثبات وتبیین مقام والای امام عليه‌السلام در

__________________

۱ ـ گوستاولوبون فرانسوی می گوید : حقیقت مطلب این است که سلطنت سیاسی اعراب در زمان هارون وپسرش مأمون به اوج قدرت رسید ، زیرا حد شرقی سلطنت آن ها در آسیا ، مرز چین بود ، ودر آفریقا ، اعراب ، قبائل وحشی را تا مرزهای حبشه ، ورومیان را تا تنگه بسفور به عقب راندند وهمچنان تا کرانه های اقیانوس اطلس پیش رفتند ... (تاریخ تمدن اسلام وعرب ، ترجمه سید هاشم حسینی ، ص ۲۱۱).

۷۵۸۱