۳. در عصر مأمون

مادر مأمون کنیزی خراسانی به نام «مراجل» بود که در روزهای پس از تولد مأمون از دنیا رفت ومأمون به صورت نوزادی یتیم وبی مادر پرورش یافت. مورخان نوشته اند که : مادر وی زشت ترین وکثیف ترین کنیز در آشپزخانه هارون بود واین خود مؤیّد داستانی است که علت حامله شدن وی را بازگو می کند. (۱)

ولادت مأمون در سال ۱۷۰ هجری ، یعنی در همان شبی که پدرش به خلافت رسید ، رخ داد ودر گذشتش در سال ۲۱۸ هجری رخ داد.

مأمون را پدرش به «جعفر بن یحیی برمکی» سپرد تا او را در دامان خود بپروراند. مربی وی «فضل بن سهل» بود که به «ذو الریاستین» (۲) شهرت داشت وبعد هم وزیر خود مأمون گردید.

خصوصیات مأمون

زندگی مأمون سراسر کوشش وفعالیت وخالی از رفاه وآسایش آنچنانی بود ، درست برعکس برادرش امین که در آغوش زبیده پرورش یافته بود. هرکس زبیده را بشناسد ، درمی یابد که تا چه حد باید زندگی امین غرق در خوشگذرانی وتفریح بوده باشد. مأمون مانند برادرش اصالت چندانی برای خود

__________________

۱ ـ این داستان چنین نقل شده است : زبیده با هارون الرشید شطرنج بازی می کرد وچون رشید بازی را باخت ، زبیده به او حکم کرد که باید با زشت ترین کنیز آشپزخانه اش همبستر شود. رشید که از این امر بسی کراهت داشت ، حاضر شد مالیات های سراسر مصر وعراق را به زبیده ببخشد تا او را از اجرای این حکم منصرف سازد ، ولی زبیده نپذیرفت. رشید به ناچار کنیزی به نام «مراجل» را یافت که واجد همه این صفات تنفر آمیز بود ، وبا او همبستر شد ومأمون متولد گردید (دمیری ، حیاه الحیوان). این داستان منافات با آن ندارد که گفته اند : مأمون در شبی زاده شد که رشید به خلافت رسید ، زیرا ولیعهدها نیز پیش از رسیدن به خلافت بزرگ ترین قلمروها را در اختیار داشتند. مثلا همین رشید سراسر کشور خود را میان سه فرزندش تقسیم کرده بود (مرتضی الحسینی ، سید جعفر ، زندگی سیاسی هشتمین امام ، ترجمه دکتر سید خلیل خلیلیان ، ص ۹۷).

۲ ـ چون هم وزارت را به عهده داشت وهم فرماندهی کل سپاه را.