ونابودی درآوردند؟ (۱) در این هنگام هارون غضبناک شد وبا تندی با امام برخورد کرد. (۲)

۳. تحریم مراجعه به فقیهان درباری

یکی از شورانگیزترین بخش های زندگی امامان ، برخورد ومبارزه آنان با سررشته داران ناشایست فکر وفرهنگ در جامعه اسلامی عصر خویش یعنی فقها ، محدثان ، مفسران ، قراء وقضات درباری است. اینان کسانی بودند که فکر وذهن مردم را به سود قدرت های جور جهت می دادند وآنان را با وضعی که خلفای بنی امیه وبنی عباس می خواستند در جامعه حاکم باشد ، عادت می دادند ونسبت به آن وضع ، مطیع وتسلیم می ساختند وزمینه فکری وذهنی را برای پذیرش حکومت آنان فراهم می کردند. چون خلفای ستمگر وضد اسلامی ، برای آن که بتوانند بر مردمی که معتقد به اسلام بودند حکومت کنند ، چاره ای نداشتند جز این که اعتقاد قلبی مردم را نسبت به مشروعیت آن چه انجام می دادند ، جلب کنند ، زیرا آن روزها هنوز زمان زیادی از صدر اسلام نگذشته بود وایمان قلبی مردم به اسلام ، به قوت خود باقی بود. اگر مردم می فهمیدند که بیعتی که با آن ظالمان کرده اند بیعت درستی نیست وآنان شایسته خلافت رسول الله نیستند ، بدون شک تسلیم آنان نمی شدند. اگر این معنا را درباره همه مردم نیز نپذیریم ، مسلماً در جامعه اسلامی آن روز افراد زیادی بودند که وضع غیر اسلامی دستگاه خلفا را از روی ایمان قلبی تحمل می کردند ، یعنی تصور می کردند که وضع حاکم ، وضع اسلامی است. به همین جهت بود که خلفای ستمگر ، برای مشروع جلوه دادن حکومت خویش ، کوشش می کردند که

__________________

۱ ـ ألم تر إلی الذین بدّلوا نعمت الله کفراً واحلّوا قومهم دار البوار (ابراهیم : ۲۸).

۲ ـ شیخ مفید ، الاختصاص ، ص ۲۶۲. این مطلب با تفاوت هایی در منابع یاد شده در زیر نیز آمده است : تفسیر عیاشی ، تصحیح سید هاشم رسول محلاتی ، ج ۲ ، ص ۲۹ ؛ تفسیر برهان ، ج ۲ ، ص ۳۷ ؛ بحارالانوار ، ج ۴۸ ، ص ۱۳۸.