وقدرت به وجود آید یا با زور از بین برود ، ناگزیر از راه عوام فریبی وارد شده با نقشه های مزوّرانه برای کسب نفوذ معنوی تلاش می کردند.

البته در این زمینه ، عباسیان برحسب ظاهر ، برگ برنده ای در دست داشتند که امویان فاقد آن بودند وآن عبارت از خویشاوندی وقرابت با خاندان پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله بود. بنی عباس که از نسل عموی پیامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله (عباس بن عبدالمطلب) بودند ، از انتساب خود به خاندان رسالت بهره برداری تبلیغاتی نموده ، خود را وارث خلافت معرفی می کردند. (*)

لکن با این حال ، حربه تبلیغاتی آنان در برابر پیشوایان بزرگ شیعه کُند بود ، زیرا اولاً در موضوع خلافت ، مسئله وراثت مطرح نیست ، بلکه آن چه مهم است ، شایستگی وعظمت وپاکی خود رهبر وپیشوا است.

ثانیاً بر فرض این که وراثت در این مسئله دخیل باشد ، باز فرزندان امیرمؤمنان عليه‌السلام بر دیگران مقدم بودند ، زیرا قرابت نزدیک تری با پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله داشتند.

پیشوایان بزرگ شیعه ، که هم شایستگی شخصی وهم انتساب نزدیک به پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله داشتند ، همواره مورد احترام وتوجه مردم بودند وبا تمام تلاشی که زمام داران اموی وعباسی برای کسب نفوذ معنوی به عمل می آوردند ، باز عملاً کفه ترازوی محبوبیت عمومی ، به نفع پیشوایان بزرگ دینی سنگینی می کرد.

حکومت بر «دل» ها

این موضوع در میان خلفای عباسی ، بیش از همه ، در زمان هارون جلوه گر بود. هارون که با آن همه قدرت وتوسعه منطقه حکومت ، احساس می کرد هنوز دل های مردم با پیشوای هفتم «موسی بن جعفر عليه‌السلام» است ، از این امرسخت رنج

__________________

* ـ گرچه بنی امیه چنین دستاویزی برای تصاحب خلافت در دست نداشتند ، اما به طرق دیگری در صدد کسب محبوبیت در افکار عمومی بودند. اقدامات مزورانه معاویه در زمینه جعل حدیث به نفع خود ، وخریدن محدثان دروغ پرداز ومزدور ، گوشه ای از تلاش های پرتزویر حکومت بنی امیه به شمار می رود.

۷۵۸۱