مشبهه ، متصوفه ، مجسمه ، تناسخیه وامثال این ها پدید آمده بودند که هرکدام عقاید خود را ترویج می کردند.

از این گذشته ، در زمینه هریک از علوم اسلامی نیز در میان دانشمندان آن علم ، اختلاف نظر پدید می آمد ، مثلاً در علم قرائت قرآن ، تفسیر ، حدیث ، فقه ، وعلم کلام (۱) بحث ها ومناقشات داغی در می گرفت وهر کس به نحوی نظر می داد واز عقیده ای طرفداری می کرد.

دانشگاه بزرگ جعفری

امام صادق عليه‌السلام با توجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود وبا ملاحظه نیاز شدید جامعه وآمادگی زمینه اجتماعی ، دنباله نهضت علمی وفرهنگی پدرش امام باقر عليه‌السلام را گرفت وحوزه وسیع علمی ودانشگاه بزرگی به وجود آورد ودر رشته های مختلف علوم عقلی ونقلی آن روز ، شاگردان بزرگ وبرجسته ای همچون : هشام بن حکم ، محمد بن مسلم ، ابان بن تغلب ، هشام بن سالم ، مؤمن طاق ، مفضّل بن عمر ، جابر بن حیّان و ... تربیت کرد که تعداد آن ها را بالغ بر چهارهزار نفر نوشته اند. (۲)

هریک از این شاگردان شخصیت های بزرگ علمی وچهره های درخشانی بودند که خدمات بزرگی انجام دادند. گروهی از آنان دارای آثار علمی وشاگردان متعددی بودند. به عنوان نمونه «هشام بن حکم» سی ویک جلد کتاب (۳)

__________________

۱ ـ مقصود از علم کلام ، علم اصول عقاید است. این علم از علوم بسیار رایج وپرطرفدار آن زمان بود ومتکلمین بزرگ آن عصر در زمینه های مختلف عقیدتی بحث وگفتوگو می کردند.

۲ ـ شیخ مفید ، الإرشاد ، ص ۲۷۱ ؛ حیدر ، اسد ، همان کتاب ، ج ۱ ، ص ۶۹.

۳ ـ صفائی ، سید احمد ، هشام بن حکم مدافع حریم ولایت ، ص ۱۹ ؛ فتال نیشابوری ، روضه الواعظین ، ص ۲۲۹ ؛ طبرسی ، إعلام الوری باعلام الهدی ، ص ۲۸۴.

۷۵۸۱