فاطمی رنگ فلسفی به خود گرفته بود. گسترش علم در آن زمان ، روح بحث وجستوجو را برانگیخته بود وبحث ها وگفتوگوهای فلسفی در همه اجتماعات رواج یافته بود. شایسته ذکر است که رهبری این حرکت فکری را حوزه علمی ای که در مدینه شکوفا شده بود ، به عهده داشت. این حوزه را نبیره علی بن ابی طالب به نام امام جعفر که «صادق» لقب داشت ، تأسیس کرده بود. او پژوهش گری فعّال ومتفکری بزرگ بود وبا علوم آن عصر به خوبی آشنایی داشت ونخستین کسی بود که مدارس فلسفی اصلی را در اسلام تأسیس کرد.

در مجالس درس او ، تنها کسانی که بعدها مذاهب فقهی را تأسیس کردند ، شرکت نمی کردند ، بلکه فلاسفه وطلاب فلسفه از مناطق دوردست در آن حاضر می شدند. «حسن بصری» ، مؤسس مکتب فلسفی «بصره» ، و «واصل بن عطا» ، مؤسس مذهب معتزله ، از شاگردان او بودند که از زلال چشمه دانش او سیراب می شدند. (۱)

«ابن خَلِّکان» ، مورخ مشهور ، می نویسد :

او یکی از امامان دوازده گانه درمذهب امامیه ، واز بزرگان خاندان پیامبر است که به علت راستی ودرستی گفتار ، وی را صادق می خواندند. فضل وبزرگواری او مشهورتر از آن است که نیاز به توضیح داشته باشد. ابوموسی جابر بن حیان طرطوسی شاگرد او بود. جابر ، کتابی شامل هزار ورق تألیف کرد که تعلیمات جعفر صادق را در بر داشت وحاوی پانصد رساله بود. (۲)

اوضاع سیاسی ، اجتماعی وفرهنگی عصر امام

در میان امامان ، عصر امام صادق عليه‌السلام منحصر به فرد بوده وشرائط اجتماعی وفرهنگی عصر آن حضرت در زمان هیچ یک از امامان وجود نداشته است ، زیرا

__________________

۱ ـ مختصر تاریخ العرب ، تعریب : عفیف البعلبکی ، ص ۱۹۳.

۲ ـ وفیات الأعیان ، تحقیق : دکتر احسان عباس ، ج ۱ ، ص ۳۲۷.

۷۵۸۱