را نخستین کتاب فقهی از این نوع نیز بدانیم که توسط یکی از شیعیان تدوین شده است.

پس از ابورافع ، محدثان ونویسندگان شیعه در همان دوران فترت نقل وکتابت حدیث ، به ضبط ونقل احادیث اسلامی پرداختند واز این طریق ، احادیث پیشوایان معصوم را از دستبرد تحریف ودیگر آفات زمان حفظ نمودند. این برنامه از زمان امیرمؤمنان عليه‌السلام تا زمان پیشوای پنجم ادامه داشت ودر زمان حضرت باقر عليه‌السلام پیشرفت درخشانی پیدا کرد ، به طوری که هنگام صدور دستور عمر بن عبدالعزیز مبنی بر جمع آوری وتدوین حدیث ، هرکدام از یاران وشاگردان برجسته پیشوای پنجم ، هزاران حدیث را در حفظ داشتند.

«محمد بن مسلم» از شخصیت های بزرگ شیعه وراویان بسیار بلندپایه وبا فضیلت ، نمونه بارزی از شاگردان برجسته پیشوای پنجم در فقه وحدیث است. او اهل کوفه بود وطی چهار سال اقامت در شهر مدینه ، پیوسته به محضر امام باقر عليه‌السلام وبعد از او به خدمت امام صادق عليه‌السلام شرفیاب می شد واز محضر آن دو پیشوای بزرگ بهره ها می اندوخت. وی می گوید :

هر موضوعی که به نظرم می رسید ، از امام باقر عليه‌السلام می پرسیدم وجواب می شنیدم ، به طوری که سی هزار حدیث از امام پنجم وشانزده هزار حدیث از امام صادق عليه‌السلام فرا گرفتم. (۱)

محمد بن مسلم کتابی به نام «اربعمائه مسئله» (چهارصد مسئله) تألیف کرده بود که گویا پاسخ چهارصد مسئله ای بود که از پیشوای پنجم وششم شنیده بود. (۲)

یکی دیگر از تربیت یافتگان مکتب امام باقر عليه‌السلام «جابر بن یزید جُعفی» است. او نیز اهل کوفه بود وبرای استفاده از محضر امام

__________________

۱ ـ شیخ مفید ، الاختصاص ، تصحیح وتعلیق : علی اکبر غفاری ، ص ۲۰۱ ؛ شیخ طوسی ، اختیار معرفه الرجال (معروف به رجال کشی) تصحیح وتعلیق : حسن مصطفوی ، ص ۱۶۳ (شماره ۲۷۶).

۲ ـ شرف الدین ، سید عبدالحسین ، مؤلفوا الشیعه فی صدر الإسلام ، ص ۶۲.

۷۵۸۱