بیش از صحابه دیگر پیامبر ، از آن حضرت حدیث یاد گرفته ای؟ او پاسخ داد : هرگاه از پیامبر از امری می پرسیدم ، مرا خبر می داد واگر خاموش می شدم او آغاز سخن می کرد. (۱) بدین گونه پیامبر املا می کرد وعلی عليه‌السلام آن ها را می نوشت وبه تدریج به صورت کتاب تدوین شده در آمد. این کتاب ، از مواریث نبوت وخصائص امامت وشامل احادیث فقهی وغیر فقهی بوده ودر اختیار ائمه قرار داشته واز منابع علوم ویژه آن ها به شمار می رفته است.
روزی «حکم بن عتیبه» که از دانشمندان وفقهای مشهور آن زمان بود (۲) ، آن کتاب را نزد امام باقر عليه‌السلام دید ، وی در مسئله ای با حضرت باقر اختلاف نظر پیدا کرده بود ، حضرت آن کتاب را به وی نشان داده حدیث مربوط به مسئله مورد اختلاف را در آن ، به وی ارائه کرد وفرمود : این ، خط علی واملای رسول خدا است. (۳) احادیث این کتاب از طریق ائمه وروات آن ها ، به دست محدثان متقدم شیعه رسیده ودر کتب اربعه ونیز بعدها در وسائل الشیعه ، نقل شده واز آن به عنوان «کتاب علی» یاد شده است. (۴)
از صحابه پیامبر غیر از علی عليه‌السلام ، ابورافع ؛ یکی از دوستداران علی که در عصر خلافت آن حضرت ، منشی او شد ، کتابی به نام «السنن والأحکام والقضایا» نوشت واحکام وسنن مخصوص در أبواب مختلف فقه اسلامی مانند نماز ، روزه ، زکات ، حج ، ومراجعات را گرد آورد. (۵) اگر ما این کتاب را نخستین کتاب حدیث (بعد از کتاب علی علیه السلام) بدانیم که توسط یکی از صحابه تدوین شده ، می توانیم آن
__________________
۱ ـ سیوطی ، همان ، ص ۱۷۰.
۲ ـ أربلی ، علی بن عیسی ، کشف الغمه فی معرفه الأئمه ، ج ۲ ، ص ۳۲۹ ؛ ابن کثیر ، البدایه والنهایه ، ج ۹ ، ص ۳۱۱.
۳ ـ نجاشی ، فهرست اسماء مصنفی الشیعه ، ص ۲۵۵ ، ترجمه محمد بن عذافر ؛ الصدر ، السید حسن ، الشیعه وفنون الإسلام ، ص ۶۵.
۴ ـ استاد محقق ، مرحوم آیت الله علی احمدی میانجی ، نمونه های این احادیث را در أبواب مختلف فقهی ، در اثر گرانسنگ خود ، مکاتیب الرسول (ج ۱ ، ص ۷۱ ۸۸) نقل کرده است.
۵ ـ نجاشی ، همان ، ص ۴.
