۲. سلیمان بن عبدالملک (۹۶ -۹۹).
۳. عمر بن عبدالعزیز (۹۹ - ۱۰۱).
۴. یزید بن عبدالملک (۱۰۱- ۱۰۵).
۵. هشام بن عبدالملک (۱۰۵- ۱۲۵).
این خلفا ، به استثنای عمر بن عبدالعزیز که شخصی نسبتاً دادگر ونسبت به خاندان پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله علاقه مند بود همگی در ستمگری واستبداد وخودکامگی دست کمی از نیاکان خود نداشتند ومخصوصاً نسبت به پیشوای پنجم همواره سخت گیری می کردند.
پایه گذار نهضت بزرگ علمی
پیشوای پنجم طی مدت امامت خود ، در همان شرائط نامساعد ، به نشر واشاعه حقایق ومعارف الهی پرداخت ومشکلات علمی را تشریح نمود وجنبش علمی دامنه داری به وجود آورد که مقدمات تأسیس یک «دانشگاه بزرگ اسلامی» را که در دوران امامت فرزند گرامیش «امام صادق عليه‌السلام» به اوج عظمت رسید ، پی ریزی کرد.
امام پنجم در علم ، زهد ، عظمت وفضیلت ، سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود ومقام بزرگ علمی واخلاقی او مورد تصدیق دوست ودشمن بود. به قدری روایات واحادیث ، در زمینه مسائل واحکام اسلامی ، تفسیر ، تاریخ اسلام ، وانواع علوم ، از آن حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن وامام حسین عليهما‌السلام به جا نمانده بود. (۱) رجال وشخصیت های بزرگ علمی آن روز ، ونیز عده ای از یاران پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله که هنوز در حال حیات بودند ، از محضر آن حضرت استفاده می کردند.
«جابر بن یزید جُعفی» و «کیسان سجستانی» (از تابعین) وفقهائی مانند : «ابن مبارک» ، «زُهْری» ، «اوزاعی» ، «ابوحنیفه» ، «مالک» ، «شافعی» ، و «زیاد بن منذر نهدی» از
__________________
۱ ـ شیخ مفید ، الإرشاد ، ص ۲۶۱.
