از نظر عامل دوم ، حضرت موضع تعاون وهمکاری داشت ، زیرا او را به همکاری دعوت کردند واو نیز پاسخ مثبت داد.

اما از نظر عامل سوم ، او مهاجم ومعترض بود ، زیرا اگر هم از او بیعت نمی خواستند ، باز به حکومت هجوم برده ، آن را غیر اسلامی می خواند.

ارزش هریک از عوامل سه گانه

اکنون ببینیم در میان این عوامل سه گانه ، کدام یک ارزش بیش تری دارد؟

بی شک عامل اجابت دعوت مردم کوفه ارزشی بسیار دارد ، زیرا حضرت در پاسخ مردمی که از اطاعت یزید سرپیچی نموده واو را برای رهبری خود دعوت کرده بودند آمادگی خود را اعلام کرد ، واگر اوضاع وشرایط مساعد بود ، اقدام به تشکیل حکومت اسلامی می نمود. اما خودداری حضرت از بیعت یزید ارزش بیش تری دارد ؛ زیرا امام بارها اعلام کرده بود که به هر قیمت ودر برابر هرگونه فشاری ، با یزید بیعت نخواهد کرد واین امر ، ایستادگی ومقاومت حضرت را در برابر زور وفشار نشان می دهد ، ولی بیش ترین ارزش را عامل سوم یعنی امر به معروف ونهی از منکر دارد ، زیرا در این جا اقدام حضرت نه جنبه عکس العمل ودفاع داشت ونه جنبه همکاری وتعاون واجابت دعوت ، بلکه جنبه تهاجم واعتراض داشت. اگر دعوت مردم کوفه عامل اساسی بود ، وقتی که خبر رسید که زمینه کوفه منتفی شده است ، طبعاً امام دست از سخنان ومواضع خود بر می داشت واز ادامه سفر به سوی عراق صرف نظر می کرد ، امّا می بینیم داغ ترین خطبه های امام حسین عليه‌السلام وشورانگیزترین وپرهیجان ترین سخنان او بعد از ماجرای شهادت حضرت مسلم است. از این جا روشن می گردد که امام حسین عليه‌السلام تا چه اندازه روی عامل امر به معروف ونهی از منکر تکیه داشت وتا چه حد نسبت به حکومت فاسد یزید مهاجم ومعترض بود؟ (۱)

__________________

۱ ـ آن چه در زمینه ماهیت وعوامل قیام امام حسین عليه‌السلام در این بخش مطرح گردید ، از بحث های استاد شهید مرتضی مطهری درجلد دوم کتاب «حماسه حسینی» اقتباس وتلخیص شده است.