سه عامل در پیدایش این قیام ونهضت اثر داشت :
۱. درخواست بیعت از امام حسین عليه‌السلام برای یزید ووارد آوردن فشار به آن حضرت به این منظور ؛
۲. دعوت مردم کوفه از امام حسین عليه‌السلام به عراق ؛
۳. عامل امر به معروف ونهی از منکر که امام حسین عليه‌السلام از روز نخست ، از مدینه با این شعار حرکت کرد.
اکنون هر کدام از این ها را توضیح می دهیم تا ببینیم قیام امام حسین عليه‌السلام با توجه به هریک از این ها چه ماهیتی داشته وسهم هر کدام از این ها در این انقلاب چه قدر بوده است؟
۱. مخالفت با بیعت یزید
از نظر زمانی ، نخستین عامل ، درخواست بیعت از امام حسین عليه‌السلام از طرف حکومت یزید ومخالفت آن حضرت با این بیعت است. چنان که مورخان می گویند ، پس از مرگ معاویه در نیمه ماه رجب سال ۶۰ هجری (۱) یزید به «ولید بن عُتبه بن ابی سفیان» ، حاکم مدینه ، نوشت که از حسین بن علی برای خلافت او بیعت بگیرد وبه وی فرصت تأخیر در این کار را ندهد. با رسیدن نامه یزید ، حاکم مدینه حسین بن علی عليه‌السلام را خواست وموضوع را با او در میان گذاشت. حسین عليه‌السلام که از زمان حیات معاویه با ولیعهدی یزید به شدت مخالفت کرده بود ، این بار نیز از بیعت سر باز زد ، زیرا بیعت با یزید ، نه تنها به معنای صحه گذاشتن بر خلافت شخص ننگینی مانند او بود ، بلکه به معنای تأیید بدعت بزرگی همچون تأمین رژیم سلطنتی بود که معاویه آن را پایه گذاری کرده بود.
چند روز فشار از طرف حاکم مدینه ادامه داشت ، ولی حسین بن علی عليه‌السلام در برابر آن مقاومت می کرد. بر اثر تشدید فشار ، حضرت در ۲۸ رجب با اعضای
__________________
۱ ـ شیخ مفید ، الإرشاد ، ص ۲۰۰.
