ماهیت وعوامل قیام عاشورا
در مورد نهضت امام حسین عليه‌السلام سؤالاتی مطرح است که روشن شدن علل قیام آن حضرت ، بستگی به پاسخ این سؤالات دارد. سؤالات چنین است :
۱. آیا اگر یزید برای گرفتن بیعت از امام حسین عليه‌السلام به او فشار نمی آورد ، باز هم او با حکومت یزید مخالفت می کرد؟
۲. آیا اگر مردم کوفه امام حسین را به عراق دعوت نمی کردند ، باز هم این قیام رخ می داد؟
۳. آیا این قیام ونهضت ، یک اقدام حساب نشده وناآگاهانه ویک انقلاب انفجاری از نوع قیام ها وانفجارهای اجتماعی بود که امروز مادی ها مطرح می کنند؟ یا یک انقلاب آگاهانه وحساب شده بود؟
برای روشن شدن پاسخ این سؤالات لازم است مقدمتاً یادآور شویم که برخلاف پدیده های طبیعی که معمولاً تک ماهیتی هستند ، پدیده های اجتماعی ممکن است چندماهیتی باشند مثلاً یک فلز نمی تواند در یک زمان ، هم ماهیت طلا داشته باشد وهم ماهیت مس ، ولی پدیده های اجتماعی می توانند در آن واحد چند بعد داشته باشند وعوامل مختلفی در پیدایش آن ها مؤثر باشد. مثلاً یک نهضت می تواند دارای ماهیت عکس العملی باشد یعنی صرفاً یک عکس العمل باشد ، ودر عین حال ماهیت تهاجمی نیز داشته باشد ودر صورت داشتن ماهیت عکس العملی ، ممکن است در برابر یک جریان ، عکس العمل منفی ودر برابر جریان دیگر عکس العمل مثبت به شمار برود.
قیام امام حسین عليه‌السلام از این گونه پدیده ها بود وهمه این ها در نهضت آن حضرت وجود داشت ، زیرا عوامل مختلف در آن اثر داشت که ذیلاً توضیح می دهیم :
