مقابله با چنین قوای بزرگی را نداشت ، با آن ها پیمان صلح بست ومتعهد شد صد هزار دینار به دولت روم شرقی بپردازد. (۱)
این سند تاریخی نشان می دهد که هنگام کشمکش دو طرف در جامعه اسلامی ، دشمن مشترک مسلمانان ، با استفاده از این فرصت ، آماده حمله بود وکشور اسلامی در معرض یک خطر جدی قرار داشت واگر جنگ میان نیروهای امام حسن ومعاویه در می گرفت ، کسی که پیروز می شد ، امپراتوری روم شرقی بود نه حسن بن علی عليه‌السلام ونه معاویه!! ولی این خطر با تدبیر ودوراندیشی وگذشت امام برطرف شد.
امام باقر عليه‌السلام به شخصی که بر صلح امام حسن عليه‌السلام خرده می گرفت ، فرمود : اگر امام حسن این کار را نمی کرد خطر بزرگی به دنبال داشت (۲). (*)
علل صلح از نظر سیاست داخلی
شک نیست که هر زمام دار وفرماندهی اگر بخواهد در میدان جنگ بر دشمن پیروز گردد ، باید از جبهه داخلی نیرومند ومتشکل وهماهنگی برخوردار باشد وبدون داشتن چنین نیرویی ، شرکت در جنگ مسلحانه نتیجه ای جز شکست ذلّت بار نخواهد داشت.
در بررسی علل صلح امام مجتبی عليه‌السلام از نظر سیاست داخلی ، مهم ترین موضوعی که به چشم می خورد ، فقدان جبهه نیرومند ومتشکل داخلی است ، زیرا مردم عراق ومخصوصاً مردم کوفه ، در عصر حضرت مجتبی عليه‌السلام ، نه آمادگی روحی برای نبرد داشتند ونه تشکل وهماهنگی واتحاد.
__________________
۱ ـ تاریخ یعقوبی ، ج ۲ ، ص ۲۰۶.
۲ ـ مجلسی ، بحارالأنوار ، ج ۴۴ ، ص ۱.
* ـ در تهیه وتنظیم این بخش ، علاوه بر مدارک گذشته ، از جزوه «فلسفه صلح امام حسن عليه‌السلام» (فاقد نام مؤلّف وناشر) نیز استفاده شده است.
