مجهول : وُعِدَ وُعِدٰا وُعِدُوا تا آخر مستقبل مجهول : يُوعَدُ يُوعَدٰانِ يُوعَدُونَ تا آخر واو محذوفه به جاى خود آمد زيرا كه كسره عين زايل شد. اسم فاعل : واعِدٌ وٰاعِدٰانِ وٰاعِدُونَ تا آخر. اسم مفعول : مُوْعُودٌ مَوْعُودٰانِ مَوْعُودُونَ تا آخر.

مثال يايى (١) از باب فَعَلَ يَفْعِلُ «اَلْمَيْسِر : قِمٰار باختن».

ماضى معلوم يَسَرَ يَسَرٰا يَسَرُوا تا آخر. مستقبل معلوم : ييْسِرُ يَيْسِرٰانِ يَيْسِرُونَ تا آخر.

امر حاضر : ايسِر ايسِرٰا ايسِرُوا ايسِرى ايسِرٰا ايسِرْنَ نون تاكيد ثقيله ايسِرَنَّ ايسِرٰانِّ ايسِرُنَّ ايسِرِنَّ ايسِرٰانِّ ايسِرْنٰانِّ نون تاكيد خفيفه ايسِرَنْ ايسِرُنْ ايسِرِنْ. امر غايب : لِيَيْسِر ليَيْسِرا ليَيْسِرُوا تا آخر. ونون تاكيد ثقيله وخفيفه بر قياس صحيح بود.

وچون ماضى مجهول بنا كنى گويى : يُسِرَ بِهذٰا (٢) يُسِرَ بِهٰذَيْنِ يُسِرَ

____________________________

(١) يَضْكَس ياء اشاره است به معتلّ الفاء يايى كه از سه باب آمده است اوّل از باب ضَرَب يَضْرِبُ مثل يَسَرَ يَيْسِرُ و دوم از باب كَرُمَ يَكْرُمُ مثل يَمُنَ يَيْمُنُ سيّم از عَلِمَ يَعْلَمُ چون يَئِسَ يَيْئَسُ.

(٢) بدانكه فعل مجهول محتاج به نايب فاعل است ، پس اگر فعل مجهول در اصل متعدّى باشد نايب فاعل او يا ضميرى است كه در او مستتر است و يا ضمير بارز و يا اسم ظاهر است و يا جار و مجرور پس در دو صورت اوّل ، فعل مجهول در تانيث و تذكير و اِفراد وتثنيه و جمع ، مثل فعل معلوم است يعنى قابل علامت تانيث و تثنيه و جمع است و در صورت سوم مثل فعل معلوم است يعنى قابل علامت تانيث است ، و لكن قابل علامت تثنيه و جمع نيست و در صورت چهارم يعنى در صورتى كه نايب فاعل جار و مجرور باشد ، قابل هيچيك از سه علامت يعنى علامت تانيث و تثنيه و جمع نيست زيراكه تانيث و تذكير و افراد و تثنيه و جمع در مجرور وارد مى شود.