مقدّمه

يکى از مسائلى که پيرامون رابطه ايمان و عمل صالح با سعادت اخروى، و متقابلا رابطه کفر و عصيان با شقاوت ابدى، مطرح مى‌شود اين است که: آيا رابطه هر لحظه ايمان يا کفر با نتيجه اخروى آن، و همچنين رابطه هر کار نيک و بد با پاداش و کيفرش قطعى و ثابت و تغييرناپذير است يا اينکه به گونه‌اى قابل تغيير مى‌باشد، مثلاً مى‌توان اثر گناهى را با کار نيکى جبران کرد يا بالعکس اثر کار نيکى را با گناهى از بين برد؟ و آيا کسانى که بخشى از عمر خود را با کفر و عصيان، و بخش ديگرى را با ايمان و اطاعت، سپرى کرده‌اند مدّتى گرفتار کيفر، و مدّتى ديگر برخوردار از پاداش خواهند بود، يا حاصل جمع جبرى آنها تعيين کننده خوشبختى يا بدبختى انسان در جهان جاودانى است يا مطلب به گونه ديگرى است؟

اين مسأله در واقع، همسان مسأله «حبط و تکفير»(١) است که از ديرباز مورد بحث و گفتگوى متکلمان اشعرى و معتزلى بوده و ما در اين درس، ديدگاه شيعه را بطور خلاصه، بيان خواهيم کرد.

رابطه ايمان و کيفر

در درسهاى قبلى دانستيم که هيچ کار خوبى بدون ايمان به اصول اعتقادى، موجب

__________________

١. حبط و تکفير، دو اصطلاح قرآنى است که اولى به معناى بى اثر شدن کارهاى نيک، و دومى به معناى جبران گناهان است.

۵۱۱۳