اتمام حجّت بر مردم به وسيله وحى، به برهان عقلى بر ضرورت معاد نيز اشاره مى‌کند چنان که در درسهاى آينده، بيان خواهد شد.
پديده هاى مشابه معاد
الف- رويش گياه. زنده شدن انسان پس از مرگ، از آن جهت حيات مسبوق به موت است شبيه روييدن گياه در زمين، بعد از خشکى و مردگىِ آن است. از اينرو، تأمّل در اين پديده که همواره در جلو چشم همه انسانها رخ مى‌دهد کافى است که به امکان حيات خودشان بعد از مرگ، پى ببرند. و در واقع، آنچه موجب ساده شمردنِ اين پديده و غفلت از اهميت آن شده عادت کردن مردم به ديدن آن است و گرنه از جهت پيدايش حيات جديد، فرقى با زنده شدن انسان، بعد از مرگ ندارد.
قرآن کريم براى دريدن اين پرده عادت، مکرّراً توجه مردم را به اين پديده جلب، و رستاخيز انسانها را به آن، تشبيه مى‌کند(١) و از جمله مى‌فرمايد:
«فَانْظُرْ إِلى آثارِ رَحْمَتِ اللّهِ كَيْفَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِكَ لَُمحْيِ الْمَوْتى وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ»(٢).
پس به آثار رحمت الهى بنگر که چگونه زمين را بعد از مرگش زنده مى‌کند. تحقيقاً (همان زنده کننده زمين) زنده کننده مردگان (هم) هست و او بر هر چيزى تواناست.
ب- خواب اصحاب کهف. قرآن کريم بعد از ذکر داستان شگفت انگيز اصحاب کهف که حاوى نکته هاى آموزنده فراوانى است مى‌فرمايد:
«وَ كَذلِكَ أَعْثَرْنا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَ أَنَّ السّاعَةَ لا رَيْبَ فِيها...»(٣).
بدين سان مردم را بر ايشان (اصحاب کهف) آگاه ساختيم تا بدانند که وعده خدا راست است و قيامت خواهد آمد و جاى شکى در آن نيست.
بى شک، اطلاع از چنين حادثه عجيبى که عده‌اى در طول چند قرن (سيصد سال شمسى
__________________
١. اعراف / ٥٧، حج / ٥، ٦، روم / ١٩، فاطر / ٩، فصلت / ١٩، زخرف / ١١، ق / ١١.
٢. سوره روم، آيه ٥٠.
٣. سوره کهف، آيه ٢١.
