ديگرى تعصبات و پايبندى به سنتهاى پيشينيان و نياکان و ارزشهاى غلطى بود که در ميان جوامع مختلف، رواج داشت(١).
همچنين حفظ منابع اقتصادى و موقعيتهاى اجتماعى، انگيزه نيرومندى براى ثروتمندان و حکمرانان و دانشمندان بود(٢)، و از سوى ديگر، جهل و ناآگاهى توده هاى مردم، عامل بزرگى براى فريب خوردن از سردمداران کفر، و پيروى از بزرگان و اکثريت جامعه بود و موجب اين مى‌شد که به اوهام و پندارهاى خودشان دل، خوش کنند و از ايمان به آيينى که جز افراد معدودى آنرا نپذيرفته بودند سرباز زنند آن هم افرادى که غالباً از موقعيت اجتماعى چشمگيرى بهره‌مند نبودند و از طرف بزرگان قوم و اکثريت جامعه، طرد مى‌شدند. ضمناً فشار قشر حاکم و زورگويان را نبايد از نظر دور داشت(٣).
شيوه هاى برخورد با انبياء
مخالفان انبياء براى جلوگيرى از پيشرفت کار ايشان با شيوه هاى گوناگون به مبارزه مى‌پرداختند:
الف- تحقير و استهزاء نخست گروهى مى‌کوشيدند که شخصيت پيام آوران الهى را بوسيله تحقير و استهزاء و توهين و مسخره کردن بکوبند(٤) تا توده هاى مردم نسبت به ايشان بى اعتناء شوند.
ب- افتراء و نسبتهاى ناروا سپس دست به دروغ و افتراء مى‌زدند و نسبتهاى ناروا به ايشان مى‌دادند و از جمله آنان را «سفيه» و «مجنون» مى‌خواندند(٥) و هنگامى که معجزه‌اى را اظهار مى‌کردند تهمت سحر و افسون به ايشان مى‌زدند(٦)
__________________
١. ر. ک: سوره بقره: آيه ١٧٠، سوره مائده: آيه ١٠٤، سوره اعراف: آيه ٢٨، سوره يونس: آيه ٧٨، سوره انبياء: آيه ٥٣، سوره شعراء: آيه ٧٤، سوره لقمان: آيه ٢١، سوره لقمان: آيه ٢١، سوره زخرف: آيه ٢٢-٢٣.
٢. ر. ک: سوره هود: آيه ٨٤-٨٦، سوره قصص: آيه ٧٦-٧٩، سوره توبه: آيه ٣٤.
٣. ر. ک: سوره ابراهيم: آيه ٢١، سوره فاطر: آيه ٤٧، سوره هود: آيه ٢٧، سوره شعراء: آيه ١١١.
٤. ر. ک: سوره حجر: آيه ١١، سوره يس: آيه ٣٠، سوره زخرف: آيه ٧، سوره مُطفّفين: آيه ٢٩-٣٢.
٥. ر. ک: سوره اعراف: آيه ٦٦، سوره بقره: آيه ١٣، سوره مؤمنون: آيه ٢٥.
٦. ر. ک: سوره الذاريات: آيه ٣٩، ٥٢، ٥٣، سوهر انبياء: آيه ٣، سوره قمر: آيه ٢.
