و کميّت احکام و قوانين و مقرّرات اجتماعى، مؤثر باشد و در پاره‌اى از موارد، تشريع قوانين جديدى را مى‌طلبد و اگر اين قوانين بوسيله پيامبرى که هزاران سال قبل، مبعوث شده بيان مى‌شد کار لغو و بيهوده‌اى مى‌بود چنانکه حفظ و تطبيق آنها بر موارد خاص، کار بسيار سخت و دشوارى مى‌باشد.
ثالثاً در بسياى از زمانهاى گذشته امکانات تبليغ و نشر دعوت انبياء (عليهم السلام) به گونه‌اى نبوده که يک پيامبر بتواند پيامهاى خود را به همه جهانيان ابلاغ نمايد.
رابعاً تعاليم يک پيامبر در ميان همان مردمى که آنها را دريافت مى‌داشتند به مرور زمان و تحت تأثير عوامل مختلفى دستخوش تحريف(١) و تفسيرهايى نادرست قرار مى‌گرفت و پس از چندى تبديل به يک آيين انحرافى مى‌شد، چنانکه آيين توحيدىِ عيسى بن مريم (عليهما السلام) پس از چندى تبديل به آيين تثليث و سه گانگى گرديد.
با توجه به اين نکات، حکمت تعدّد انبياء (عليهم السلام) و اختلاف شرايع آسمانى در پاره‌اى از احکام عبادى يا قوانين اجتماعى، روشن مى‌شود(٢) با اينکه همه آنها علاوه بر يکسانى در اصول عقايد و مبانى اخلاقى، در کلّيات احکام فردى و اجتماعى نيز هماهنگى داشته اند(٣). مثلاً نماز در همه اديان آسمانى، وجود داشته هر چند کيفيّت اداء يا قبله نمازِ امتها متفاوت بوده است، يا زکوة و انفاق در همه شرايع بوده گرچه مقدار يا موارد آن يکسان نبوده است.
بهرحال، ايمان به همه پيامبران و فرق نگذاشتن بين آنها از نظر تصديق نبوت و نيز پذيرفتن همه پيامها و معارفى که بر آنان نازل شده و عدم تبعيض بين آنها، بر هر انسانى لازم است(٤) و تکذيب هيچيک از پيامبر، بمنزله تکذيب همه ايشان، و انکار يک حکم الهى، بمثابه انکار همه احکام خداست(٥). البته وظيفه عملىِ هر امتى و در زمانى، پيروى از دستورالعملهاى پيامبرِ همان امت و همان زمان مى‌باشد.
نکته‌اى را که بايد در اينجا خاطر نشان کنيم اين است که هر چند عقل انسان مى‌تواند با
__________________
١. براى آگاهى از نمونه هايى از اين تحريفات، به کتاب «الهدى الى دين المصطفى» تأليف علامه شيخ محمدجواد بلاغى نجفى، مراجعه کنيد.
٢. ر. ک: مائده: آيه ٤٨، سوره حج: آيه ٦٧.
٣. ر. ک: سوره بقره: آيه ١٣١، ١٣٧، ٢٨٥، سوره آل عمران: آيه ١٩، ٢٠.
٤. ر. ک: سوره شورى: آيه ١٣، سوره نساء: آيه ١٣٦، ١٥٢، سوره آل عمران: آيه ٨٤، ٨٥.
٥. ر. ک: سوره نساء: آيه ١٥٠، سوره بقره: آيه ٨٥.
