هر چند امرى خارق العاده خواهد بود و در صورتى که مستند به اذن خاص خداى متعال و بعنوان دليلى بر صدق نبوت باشد يکى از اقسام معجزه (معجزه علمى) بشمار خواهد رفت چنانکه آگاهى حضرت عيسى (عليه السلام) از خوراکها و اندوخته هاى مردم، يکى از معجزات آن حضرت شمرده شده است(١)، ولى نمى‌توان معجزه را منحصر به همين قسم دانست و ساير اقسام آنرا نفى کرد. سرانجام، جاى اين سؤال، باقى مى‌ماند که فرق بين اين پديده با ساير پديده هاى خارق العاده، در ارتباط با اصل عليّت چيست؟
٢- شبهه دوم آنکه: سنت الهى بر اين، جارى شده که هر پديده‌اى را از راه علت خاصى بوجود بياورد، و طبق آيات کريمه قرآن سنتهاى الهى، تغيير و تبديلى نخواهد يافت(٢). بنابراين، خرق عادت که بمنزله تغيير و تبديل در سنت الهى است بوسيله چنين آياتى نفى مى‌شود.
اين شبهه، نظير شبهه پيشين است با اين تفاوت که در آنجا صرفاً از راه عقل، استدلال مى‌شود و در اينجا به آيات قرآنى، استناد شده است. و پاسخ آن اينست: انحصار اسباب و علل پديده ها در اسباب و علل عادى را يکى از سنتهاى تغييرناپذير الهى شمردن، سخنى است بى دليل، و نظير اينست که کسى ادعا کند که منحصر بودن علت حرارت در آتش، يکى از سنتهاى تغييرناپذير الهى است! و در برابر چنين ادعاهايى مى‌توان گفت که تعدّد انواع علل براى انواع معلولها و جانشين شدن اسباب غيرعادى براى اسباب عادى، امرى است که هميشه در جهان وجود داشته و از اينروى بايد آنرا يکى از سنن الهى بشمار آورد و منحصر شدن اسباب به اسباب عادى را تغييرى براى آن تلقى کرد که در آيات کريمه قرآن، نفى شده است.
بهرحال، تفسير کردن آياتى که دلالت بر نفى تغيير و تحول در سنتهاى الهى دارد بصورتى که جانشين ناپذيرى اسباب عادى بعنوان يکى از آن سنتهاى تغييرناپذير بحساب آيد تفسيرى است بى دليل. بلکه آيات فراوانى که دلالت بر وقوع معجزات و خوارق عادت دارد
__________________
١.ر. ک: سوره آل عمران، آيه ٤٩.
٢.ر. ک: سوره اسراء: آيه ٧٧، سوره احزاب: آيه ٦٢، سوره فاطر: آيه ٤٣، سوره فتح: آيه ٢٣.
